W ostatnim czasie w codziennej praktyce dostrzegamy istotny wzrost postępowań w sprawach osób nieletnich. Postępowanie w tym trybie wszczynane jest wówczas, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji np. uchyla się od obowiązku szkolnego, używa alkoholu lub środków odurzających, czy psychoaktywnych, narusza szeroko pojęte zasady współżycia społecznego, ale także wówczas, gdy nieletni popełnia czyn karalny np. dokonuje przestępstwa kradzieży, czy oszustwa.
Kim jest nieletni?
Obowiązująca obecnie ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich znajduje zastosowanie wobec:
– osób pomiędzy 10 a 18 rokiem życia, które wykazują przejawy demoralizacji,
– osób pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, które dopuściły się przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia lub wykroczenia skarbowego,
– osób do czasu ukończenia 21 roku życia, wobec których sąd orzekł środki wychowawcze, środek leczniczy lub środek poprawczy, przewidziane w przedmiotowej ustawie.
Na jakich zasadach prowadzone jest postępowanie w sprawach nieletnich?
Sprawy dotyczące nieletnich prowadzi sąd rodzinny, a nie jak w przypadku czynów karalnych osób dorosłych sąd karny. Stronami w postępowaniu są nieletni, jego rodzice lub opiekunowie oraz prokurator. Nieletni ma prawo do posiadania obrońcy w tego typu postępowaniu, a także prawo do składania wyjaśnień lub odmowy złożenia wyjaśnień. W postępowaniu w sprawach nieletnich obowiązkiem sadu jest również zebranie informacji na temat nieletniego, a konkretnie dotyczących warunków, w jakich jest wychowywany, sytuacji zdrowotnej, życiowej, rodzinnej oraz bytowej i w tym zakresie co do zasady zlecany jest przez sąd wywiad kuratora.
W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie nieletniego sąd rodzinny stwierdza, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub czy popełnił czyn karalny oraz orzeka o zastosowaniu środków. Od orzeczenia wydanego w sprawie przysługuje środek odwoławczy do sądu drugiej instancji.
Co istotne, głównym celem, którym kieruje się sąd w tego rodzaju postępowaniach jest szeroko pojęte dobro nieletniego, co oznacza w praktyce, że wydając orzeczenie w sprawie sąd powinien uwzględnić zarówno okoliczności czynu jak i okoliczności dotyczące osoby nieletniego, którego sprawa dotyczy, by zastosować w sprawie rozwiązanie najbardziej pomocne nieletniemu w jego konkretnej sytuacji. Zgodnie z zapisami ustawy, w sprawie nieletniego sąd powinien kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
Jakie środki może zastosować sąd w przypadku nieletniego?
Jak wynika z art. 56 omawianej ustawy, postępowanie w sprawie nieletniego ma na celu ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego lub czy nieletni dopuścił się czynu karalnego, a także ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków określonych w ustawie. W przypadku, gdy sąd po przeprowadzeniu postępowania dojdzie do przekonania, że wskazane wyżej przesłanki zachodzą, ma do dyspozycji możliwość zastosowania trzech rodzajów środków, tj.: środków wychowawczych, środka leczniczego oraz środka poprawczego.
Do grupy środków wychowawczych wskazanych w art. 7 ustawy należą:
1) upomnienie;
2) zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części, do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, do wykonania prac społecznych, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, w szczególności terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub do zaniechania używania substancji psychoaktywnej;
3) nadzór odpowiedzialny rodziców albo opiekuna nieletniego;
4) nadzór organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, której celem statutowym jest praca z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, zapobieganie demoralizacji nieletnich lub pomoc w readaptacji społecznej nieletnich, pracodawcy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego;
5) nadzór kuratora sądowego;
6) skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju;
8) przepadek przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek równowartości przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie, przewóz lub przechowywanie jest zabronione, przepadek przedsiębiorstwa albo jego równowartości, przepadek korzyści majątkowej albo jej równowartości lub przepadek przedmiotów czynów zabronionych;
9) umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim, zwanej dalej ,,rodziną zastępczą zawodową”;
10) umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
11) umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym.
Środkiem leczniczym przewidzianym w ustawie jest umieszczenie nieletniego w zakładzie leczniczym. Warunkiem zastosowania takiego środka przez sąd jest występowanie u nieletniego choroby psychicznej, innego zakłócenia czynności psychicznych lub uzależnienia.
Środkiem poprawczym przewidzianym przez ustawę jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym, które stanowi najbardziej surowy i dolegliwy środek będący w dyspozycji sądu.
Kancelaria Krassowski Niemczyk Adwokaci świadczy pomoc prawną zarówno w zakresie konsultacji dotyczących postępowań w sprawach nieletnich, jak również reprezentacji w tego typu sprawach przed sądem. Zapraszamy do kontaktu: