Sprawy o zachowek

W myśl przepisów kodeksu cywilnego z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku po nim. Wyróżniamy dwie podstawy powołania do spadku:

dziedziczenie na podstawie ustawy – w myśl przepisów art. 931 i nst. Kodeksu cywilnego,
dziedziczenie na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę.

Co do zasady, każda osoba ma prawo dowolnie rozporządzać swoim majątkiem zarówno za życia np. poprzez czynienie darowizn, jak również na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu. W celu ochrony członków najbliższej rodziny spadkodawcy przed pominięciem ich w spadkobraniu, przepisy prawa cywilnego przewidują instytucję zachowku.

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie spraw o zachowku zapraszamy do kontaktu:

Skontaktuj się

Komu należy się zachowek?

Zachowek należy się zstępnym (dzieciom, czy wnukom etc.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Istotnym jest zatem, że w/w katalog określa jedynie krąg osób potencjalnie uprawnionych do zachowku, jednak kluczowym jest ustalenie, które z tych osób w konkretnym przypadku byłyby powołane do spadku z ustawy. Jeśli bowiem w chwili śmierci spadkodawcy żyła jego matka, żona i dziecko, to uprawnionymi do zachowku będą jedynie żona i dziecko, jako uprawnieni do dziedziczenia z ustawy.

Nie są uprawnionymi do zachowku m.in.:

osoby, które zrzekły się dziedziczenia, w tym prawa do zachowku,
osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
osoby, które odrzuciły spadek,
osoby wydziedziczone,
małżonek pozostający w separacji oraz małżonek rozwiedziony.

Zachowek przysługuje uprawnionemu w wysokości:

½ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, bądź
¾ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.

Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku, albo do jego uzupełnienia, przysługuje uprawnionemu przeciwko spadkobiercy wówczas, jeśli nie otrzymał on należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Innymi słowy mówiąc, tytułem zachowku uprawniony może uzyskać od osoby, która faktycznie stała się spadkobiercą, przysługującą mu kwotę pieniężna, nie może domagać się natomiast składników spadku, czyli przedmiotów wchodzących w jego skład.

Jak obliczyć zachowek?

Celem obliczenia zachowku w pierwszej kolejności należy ustalić krąg spadkobierców, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, a kolejno określić następujące dane:

wysokość udziału, jaki przysługiwałby konkretnemu spadkobiercy na skutek dziedziczenia ustawowego,
wysokość ułamka wynikającego z przynależności do określonej kategorii osób wskazanych w art. 991 § 1 k.c. tj. 2/3 lub ½
substrat zachowku, czyli wyliczoną wartość spadku.

Dla lepszego zobrazowania problematyki zachowku należy wyjaśnić, czym konkretnie są wyżej wyszczególnione dane stanowiące podstawę wyliczenia zachowku.

Wysokość udziału, jaki przysługiwałby konkretnemu spadkobiercy na skutek dziedziczenia ustawowego wskazany w punkcie 1 powyżej, to ułamek określający wartość spadku przypadającego dla tej konkretnej osoby w dziedziczeniu ustawowym. Dla przykładu, jeśli spadkobiercami po zmarłym Janie Nowaku są jego żona i syn, to dziedziczą oni w ułamkach po ½ każde z nich. W tym przypadku ½ to właśnie wartość udziału, która jest jednym z elementów koniecznych do wyliczenia zachowku.

Wysokość ułamka wynikającego z przynależności do określonej kategorii osób wskazanych w art. 991 § 1 k.c., o którym mowa w punkcie 2 powyżej, wynosi zawsze ½ bądź 2/3 ponieważ zachowek przysługuje uprawnionemu w wysokości:

½ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, bądź
2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.

Dla przykładu, jeśli uprawnionymi do zachowku po zmarłym Janie Nowaku są jego trwale niezdolna do pracy żona i dorosły syn, to wysokość ułamka w przypadku żony wynosić będzie 2/3, a w przypadku syna ½.

Substrat zachowku, o którym mowa w punkcie 3 powyżej, to wartość spadku pomniejszona o długi spadkowe, a powiększona o darowizny doliczane do spadku i zapisy windykacyjne. Dla przykładu jeśli w skład spadku wchodzą środki finansowe w wysokości 100.000 zł, koszt pogrzebu (dług spadkowy) wyniósł 10.000 zł, a spadkodawca za życia poczynił darowiznę na rzecz swojego syna doliczoną do spadku w wysokości 20.000 zł, to substrat zachowku wynosi 110.000 zł, zgodnie z poniższą kalkulacją:

100.000 zł – 10.000 zł + 20.000 zł = 110.000 zł

Po ustaleniu wyżej wymienionych danych, należy je pomnożyć między sobą według poniższego wzoru, a uzyskana kwota stanowić będzie wysokość zachowku przysługującego spadkobiercy:

ułamek stanowiący wysokość udziału w dziedziczeniu ustawowym x ½ lub 2/3 x substrat zachowku = zachowek

Sposób wykonywania obliczeń najlepiej zobrazować na poniższym przykładzie, w którym przyjęto, że spadkobiercy, który dziedziczyłby z ustawy przysługiwałby udział w wysokości ½, spadkobierca jest osobą dorosłą, zdolną do pracy, a substrat zachowku wynosi 20.000 zł:

½ x ½ x 20.000 zł = 5.000 zł

W praktyce kancelarii zdecydowanie najczęściej spotykamy się z pytaniami ile wynosi zachowek po najbliższych członkach rodziny, a konkretnie matce, ojcu, czy rodzeństwie. Jak wynika z niniejszego artykułu, więzy pokrewieństwa określają jedynie krąg osób uprawnionych do zachowku, ale nie mają wpływu na wysokość tego zachowku. Dla lepszego zrozumienia problematyki, zagadnienie zachowku wyjaśnimy na poniższych przykładach.

Ile wynosi zachowek po ojcu?

Andrzej Nowak zmarł pozostawiając żonę i pełnoletniego syna. Spadkodawca sporządził testament, w którym do całości spadku powołał żonę. W skład spadku wchodzą środki finansowe w wysokości 100.000 zł.

Żona i syn w wyniku spadkobrania ustawowego dziedziczyliby w udziałach po ½. Z uwagi na fakt, że syn nie jest osobą małoletnią, ani trwale niezdolną do pracy, to przysługuje mu tytułem zachowku ½ wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

W tym przypadku wartość zachowku przysługującego synowi wynosi 25.000 zł, zgodnie z poniższym wyliczeniem:

½ x ½ x 100.000 zł = 25.000 zł

Ile wynosi zachowek po matce?

Anna Nowak zmarła pozostawiając męża i troje dzieci, z których jedno jest małoletnie. W skład spadku wchodzą środki finansowe w wysokości 60.000 zł.

Mąż i każde z dzieci w wyniku spadkobrania ustawowego dziedziczyliby w udziałach po 1/4 każde z nich. Małoletniemu dziecku przysługuje tytułem zachowku 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a dorosłemu rodzeństwu po ½ wartości tego udziału.

W tym przypadku wartość zachowku dla małoletniego dziecka wynosi 10.000 zł, a dla każdego z dorosłych dzieci wynosi po 7.500 zł, zgodnie z poniższym wyliczeniem:

1/4 x 2/3 x 60.000 zł = 10.000 zł

1/4 x ½ x 60.000 zł = 7.500 zł

Ile wynosi zachowek po rodzeństwie?

Zachowek po rodzeństwie nie występuje, ponieważ zgodnie z art. 991 § 1 k.c. uprawnionymi do zachowku są jedynie zstępni (dzieci, wnuki etc.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Rodzeństwo nie należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku.

Adwokat do spraw o zachowek w Warszawie

Sprawy dotyczące zachowku mogą być rozstrzygnięte mocą:

umowy zawartej pomiędzy spadkobiercą, a uprawnionym do zachowku,
orzeczenia wydanego przez sąd.

Postępowanie w sprawie o zachowek toczy się przed sądem właściwym ze względu na ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu, przy czym:

roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu,
roszczenia przeciwko osobie zobowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawniają się z upływem 5 lat od otwarcia spadku.

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie spraw o zachowku zapraszamy do kontaktu:

Krassowski Niemczyk Adwokaci s.c.
ul. Opoczyńska 11 lok. 6
02-522 Warszawa
tel. 22 412 57 55
e-mail: kancelaria@kn-adwokaci.pl