Status prawny dopalaczy w Polsce nie jest na chwilę obecną do końca klarowny – wynika to między innymi z braku jednoznacznej definicji prawnej, a także faktu, iż producenci dopalaczy dokładają starań, by wyprzedzić regulacje prawne. W świetle aktualnie obowiązującego prawa niektóre dopalacze są legalne, jednak trwają intensywne prace nad tym, by tę sytuację zmienić. Jednym ze sposobów będzie wprowadzenie zmian w obrębie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Po nowelizacji ustawy dopalacze zostaną zrównane pod względem prawnym z narkotykami. Zdaniem ustawodawcy znacząco ograniczy to skalę problemu dopalaczy w naszym kraju.
Co to są dopalacze?
Pod względem chemicznym pod nazwą dopalacze kryje się szeroka grupa substancji o pochodzeniu naturalnym, półsyntetycznym albo syntetycznym, które mogą być zażywane przez ludzi i które po zażyciu wywołują efekty podobne lub identyczne do efektów po zażyciu narkotyków. W roku 2010 weszła z życie ustawa delegalizująca sprzedaż dopalaczy w Polsce, w wyniku czego zamknięto około 1400 sklepów i punktów handlowych prowadzących sprzedaż dopalaczy.
Należy jednak pamiętać, że w wyniku istnienia luk prawnych w obowiązujących regulacjach nadal w naszym kraju istnieją i funkcjonują sklepy prowadzące sprzedaż dopalaczy. Dopalacze są także dostępne w sprzedaży internetowej.
Dopalacze jak narkotyki
W chwili, gdy w Polsce rozpoczął się na większą skalę handel dopalaczami (około 2007 roku), z perspektywy prawnej były one legalne, gdyż nie spełniały definicji narkotyku ani środka odurzającego. Obecnie jednak spora część dopalaczy traktowana jest jak narkotyki – wynika to przede wszystkim ze znaczącego rozszerzenia listy substancji uznawanych za dopalacze. Chodzi o wykaz substancji o potencjale psychoaktywnym, stanowiący załącznik do Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Substancje te są w Polsce objęte zakazem handlu i posiadania. Ponadto obrót substancjami znajdującymi się na wspomnianym wykazie podlega identycznej kontroli prawnej, jak ma to miejsce w przypadku narkotyków.
Co ważne, jedna z nowelizacji Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wprowadziła zmiany w obrębie definicji środka zastępczego. W wyniku tych zmian substancje, które znajdują się w dopalaczach podlegają regulacjom zawartym w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, o ile nie stosuje się do nich odrębnych przepisów albo regulacji w zakresie ogólnego bezpieczeństwa dla danego produktu.
Co istotne, w nowelizacji z 2015 roku ponad 100 substancji o działaniu psychoaktywnym, które są wykorzystywane do produkcji dopalaczy, zostało uznanych za narkotyki. Produkcja, dystrybucja i posiadanie dopalaczy zawierających te substancje podlega takim samym regulacjom prawnym i karom, jak te przewidziane przez kodeks karny za handel narkotykami oraz ich produkcję i dystrybucję.
Istotne jest także, że Parlament Europejski wprowadził pod koniec 2017 roku zmiany w obrębie prawa karnego w odniesieniu do handlu dopalaczami. W wyniku tych zmian osoby handlujące dopalaczami, a także zajmujące się ich produkcją i dystrybucją będą ponosić taką samą odpowiedzialność karną, jak handlarze narkotykami.
Do 12 lat za handel dopalaczami
Znaczne zaostrzenie kar za produkcję, handel i posiadanie dopalaczy przewiduje projekt nowej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Nowelizacja ta wynika z wprowadzenia w życie wspomnianych wyżej regulacji na poziomie europejskim. Po nowelizacji ustawy karą do 12 lat pozbawienia wolności ma być zagrożona sprzedaż zakazanych substancji psychoaktywnych.
W znowelizowanej ustawie dopalacze będą klasyfikowane jako tzw. środki zastępcze, czyli substancje o pochodzeniu naturalnym lub syntetycznym (niezależnie od stanu fizycznego) albo produkty, rośliny, grzyby lub ich części zawierające takie substancje, które używane są zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowych w takim samym celu, w jakim używa się substancji psychotropowych lub środków odurzających. Powyższa definicja dotyczyć będzie tych środków zastępczych, których wprowadzanie do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wytwarzanie nie jest regulowane odrębnymi przepisami. Zakazowi wytwarzania i wprowadzania do obrotu w Polsce będą podlegać wszystkie środki zastępcze spełniające tę definicję.
Czy posiadanie dopalaczy jest legalne?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami prawnymi zakazane jest wytwarzanie, przywóz i prowadzanie do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych. Obecnie, w wyniku kolejnych nowelizacji Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, wykaz substancji o działaniu psychoaktywnym została znacząco poszerzona, jednak nadal jedynym zagrożeniem dla handlarzy dopalaczami są sankcje administracyjne w postaci kar finansowych w wysokości od 20 000 do 1 000 000 zł.
W wyniku istnienia luki prawnej w aktualnie obowiązujących przepisach samo posiadanie dopalaczy nie podlega żadnym sankcjom, należy jednak pamiętać, iż sprzedaż i nabywanie dopalaczy jest zagrożone odpowiedzialnością karną.
Po nowelizacji Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii posiadanie niewielkich ilości dopalaczy będzie zagrożone karą grzywny, natomiast posiadanie na własny użytek dużej ilości dopalaczy będzie skutkować możliwością nałożenia kary pozbawienia wolności do lat 3.