Kodeks karny skarbowy (dalej: KKS), regulując kwestie odpowiedzialności za wykroczenia i przestępstwa skarbowe, jest jedną z ustaw składających się na system prawa karnego. Tak, ja w przypadku innych ustaw karnych, celem wprowadzenia przepisów karnoskarbowych było stworzenie mechanizmu pozwalającego na ustalenie, czy doszło do popełnienia czynu zabronionego, ustalenie kto dokonał tego czynu i pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności.
Warto jednak pamiętać, że KKS oferuje szeroki wachlarz możliwości w zakresie polubownego zakończenia postępowania. Należy bowiem mieć w pamięci, że dobrem chronionym ustawą karnoskarbową są przede wszystkim należności publicznoprawne na rzecz Skarbu Państwa. Zasadniczym celem omawianych przepisów jest zatem przede wszystkim doprowadzenie do takiego stanu rzeczy, w którym uszczuplona należność zostanie uregulowana i w ten sposób szkoda Skarbu Państwa zostanie naprawiona.
Na czym polega ugodowe zakończenie postępowania karnoskarbowego
W sytuacji, gdy naprawienie szkody wysuwa się na plan pierwszy, sama represja karnoskarbowa przestaje stanowić cel sam w sobie. Oczywiście, popełnienie czynu zabronionego musi podlegać ocenie poprzez prymat odpowiedzialności karnoskarbowej, jednak uregulowanie należności publicznoprawnej powodować może nie tylko redukcję tej odpowiedzialności, ale również w określonych przypadkach jej wyłączenie (czyli brak wyroku skazującego na określoną karę).
Poprzez ugodowe zakończenie sprawy karnoskarbowej należy rozumieć zatem taki stan rzeczy, gdy z jednej strony szkoda poniesiona przez Skarb Państwa zostanie naprawiona, a z drugiej strony sprawca tejże szkody uniknie lub też możliwie zredukuje swoją odpowiedzialność karnoskarbową.
Narzędzia do polubownego zakończenia sprawy są szczególnie użyteczne w tych sprawach, gdzie sprawstwo i wina sprawcy wydają się przesądzone.
Instrumenty służące ugodowemu zakończeniu sprawy karnoskarbowej
Biorąc pod uwagę opisane wyżej cele postępowania karnoskarbowego, tak skonstruowano jego przepisy, aby w możliwie elastyczny sposób zapewnić sprawcy czynu zabronionego naprawienie wyrządzonej przez siebie szkody, a jednocześnie minimalizowane własnej odpowiedzialności.
Elastyczność systemu karnoskarbowego polega na tym, że w zasadzie na każdym etapie sprawy, aż do momentu wszczęcia postępowania karnoskarbowego przez sąd na rozprawie, istnieje możliwość polubownego zakończenia sprawy z korzyścią dla obu stron.
Czynny żal
Na najwcześniejszym etapie sprawy, tj. po popełnieniu czynu zabronionego, a przed momentem, gdy o jego istnieniu dowiedziały się organy ścigania, zastosowanie znajdzie tzw. czynny żal. Najważniejsze w idei czynnego żalu jest to, że jego złożenie powoduje skutek w postaci całkowitego wyłączenia odpowiedzialności karnoskarbowej.
Czynny żal jest zatem oświadczeniem, które składa sprawca czynu i które może być złożone w formie ustnej do protokołu, pisemnej, a także nawet elektronicznie za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 KKS nie podlega bowiem karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Skuteczne skorzystanie z czynnego żalu jest przy tym możliwe jedynie w tej sytuacji, gdy jednocześnie uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym.
Ważny jest również czas, ponieważ skutecznie złożenie czynnego żalu nastąpi tylko wtedy, gdy organ ścigania nie miał jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu czynu zabronionego. Oświadczenie o czynnym żalu co do zasady jest również nieskuteczne po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Nie w każdej sytuacji złożenie czynnego żalu będzie prawnie skuteczne. Instrument ten nie znajduje bowiem zastosowania w przypadku osób: kierujących wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, polecających jego wykonanie, osób organizujących lub kierujących grupą lub związkiem przestępczym, chyba że oświadczenie o czynnym żalu złożyli wszyscy ich członkowie, bądź też osób nakłaniających inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Korekta deklaracji
Uregulowana w art. 16a KKS instytucja jest szczególną postacią czynnego żalu, ale mającą zastosowanie w bardzo ograniczonym zakresie, tylko bowiem wobec czynów zabronionych dotyczących złożenia deklaracji lub przesłania księgi. Nie podlega bowiem karze za taki czyn sprawca, jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu prawnie skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotycząca obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi dany czyn zabroniony. Skutkiem skutecznego zastosowania tego instrumentu jest zatem wyeliminowanie odpowiedzialności karnoskarbowej.
Co jednak istotne, jeżeli nastąpiło już uszczuplenie należności publicznoprawnej, musi ona zostać uiszczona niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie wyznaczonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego.
I w tym przypadku ważny jest czas, albowiem wyłączenie odpowiedzialności karnoskarbowej nie zaistnieje, jeżeli przed złożeniem korekty deklaracji lub księgi wszczęto już postępowanie przygotowawcze lub ujawniono w toku toczącego się postępowania ten czyn zabroniony.
Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
Sprawca wykroczenia lub przestępstwa skarbowego ma również możliwość ugodowego zakończenia postępowania nawet wtedy, gdy organy ścigania już dowiedziały się o zaistnieniu danego czynu zabronionego.
W takich sytuacjach znajduje zastosowanie tzw. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Zgodnie bowiem z art. 17 KKS sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości. Najważniejszym skutkiem skutecznego zastosowania tej instytucji jest to, że mimo że w sprawie zapada ostatecznie wyrok sądowy, to nie podlega on wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego. Sprawca czynu pozostaje więc w świetle prawa osobą niekaraną. Taka konstrukcja prawna jest ewenementem w systemie polskiego prawa karnego. Co również istotne, uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej.
Korzystanie z konstrukcji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności obwarowane jest licznymi warunkami. Jeżeli bowiem przy popełnieniu danego czynu doszło do uszczuplenia należności publicznoprawnej, musi ona zostać w całości uiszczona. Ponadto sprawca musi uiścić kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony. Sprawca musi wyrazić zgodę na tzw. przepadek przedmiotów, a także uiścić co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. W praktyce warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności są negocjowane pomiędzy sprawcą czynu, a przedstawicielem organów ścigania. Następnie są one ostatecznie weryfikowane przez sąd, do którego wpłynął wynegocjowany przez strony wniosek.
Nie każdy czyn zabroniony kwalifikuje się do objęcia dobrowolnym poddaniem się odpowiedzialności. Omawiana konstrukcja nie dotyczy bowiem w szczególności przestępstw skarbowych zagrożonych karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności oraz przestępstw skarbowych zagrożone co prawda tylko karą grzywny, ale popełnionych w warunkach skutkujących obostrzeniem kary.
I w tym przypadku kluczowy jest czas, albowiem złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności możliwe jest jedynie w fazie postępowania przygotowawczego (tj. śledztwa lub dochodzenia) i to tylko do momentu skierowania do sądu aktu oskarżenia w sprawie.
Warunkowe umorzenie postępowania
W niektórych sytuacjach, gdy złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności będzie niemożliwe z uwagi stan sprawy lub charakter czynu zabronionego, wciąż dopuszczalna będzie możliwość warunkowego umorzenia sprawy.
Przesłanki zastosowania tej instytucji określa art. 66 Kodeksu karnego (dalej: KK), który w sprawach karnoskarbowych można stosować posiłkowo. Zgodnie z przywołaną regulacją Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowego umorzenia nie stosuje się przy tym do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Zgodnie z art. 67 KK Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat. Jednocześnie, umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę m.in. obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części.
Opisywana konstrukcja jest więc bardzo użyteczna dla obu stron postępowania karnoskarbowego. Z jednej bowiem strony, oskarżony zyskuje możliwość zakończenia sprawy wyrokiem, ale nie skazującym – pozostaje zatem osobą niekaraną. Jednocześnie sama konstrukcja warunkowego umorzenia postępowania zakłada naprawienie szkody, w sprawach karnoskarbowych – uiszczenie należności publicznoprawnej, co w praktyce odbywa się już na etapie rozmów ugodowych z prokuratorem lub pracownikiem Urzędu Skarbowego, a zatem jeszcze przed wydaniem wyroku przed sąd. W ten sposób każda ze stron osiąga zamierzony efekt: szkoda wobec Skarbu Państwa zostaje naprawiona, sprawca czynu nie ponosi kary za swój czyn.
Skazanie bez rozprawy lub dobrowolne poddanie się karze
Obie opisane wyżej instytucje są instrumentami znanymi i często wykorzystywanymi w postępowaniach karnych. Można z nich jednak korzystać również w postępowaniach dotyczących spraw karnoskarbowych.
Najkrócej mówiąc, ich celem jest ugodowe wypracowanie wymiaru kary za popełniony czyn zabroniony z tym skutkiem, aby kara była akceptowalna dla obu stron postępowania. Wymienione narzędzia nie prowadzą zatem do wyeliminowania odpowiedzialności sprawcy (ten poniesie bowiem karę orzeczoną przez sąd i będzie osobą karaną), ale jej redukowania – wymiar kary wynegocjowany pomiędzy stronami będzie zwykle niższy od tego, jakiego oskarżyciel domagałby się przy braku ugody z oskarżonym.
Jako, że w sprawach karnoskarbowych orzeka się karę grzywny zarówno przy wykroczeniach skarbowych (zawsze), jak i przy przestępstwach skarbowych (w większości przypadków), ugoda jest wyrazem pragmatycznego podejścia ze strony sprawcy czynu i redukowania negatywnych skutków finansowych swojego działania. Pamiętać bowiem należy, że w bardzo wielu przypadkach kwestia sprawstwa i winy w świetle zebranego materiału dowodowego jest w zasadzie bezdyskusyjna.
W praktyce, w większości przypadków warunkiem ugody z organami ścigania w ramach skazania bez rozprawy, czy też dobrowolnego poddania się karze, jest uregulowanie należności publicznoprawnej, czyli naprawienie uszczerbku poniesionego przez Skarb Państwa.
Podsumowanie
W sprawach karnoskarbowych rekomendujemy – niezależenie od etapu sprawy – aby korzystać z pomocy obrońcy. W pierwszym rzędzie zasięgnięcie pomocy adwokata pozwoli na zidentyfikowanie swojej pozycji prawnej w sprawie, a następnie umożliwi dobranie najbardziej właściwego rozwiązania prawnego w celu osiągnięcia możliwie korzystnego rezultatu. Niewykluczone, że takim rozwiązaniem będzie ugodowe zakończenie sprawy karnoskarbowej.
Osoby poszukujące pomocy z zakresu prawa karnego skarbowego zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią: tel. 22 412 57 55, poczta elektroniczna: kancelaria@kn-adwokaci.pl
obrazek wyróżniający: pexels.com