Chyba każdy z nas był kiedyś wierzycielem albo dłużnikiem. Niezależnie jednak od tego, po której stronie staliśmy, wszyscy zgodzimy się, że najbardziej komfortowa sytuacja to taka, w której dłużnik spełnia świadczenie pieniężne w terminie, a wierzyciel nie musi martwić się o zwłokę w płatności. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie? Czy będąc wierzycielem, mogę domagać się zapłaty wyższej niż zawarta w pierwotnej umowie? Jaka jest różnica pomiędzy zwłoką a opóźnieniem? Zapraszamy do przeczytania poniższego artykułu, w którym wyjaśniamy, czym są odsetki ustawowe i za co się należą.
Odsetki – definicja
Na samym początku, warto wyjaśnić kilka pojęć. Zgodnie z Kodeksem cywilnym (dalej: k.c.), zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Świadczenie jest więc przedmiotem zobowiązania, które zachodzi pomiędzy stronami: dłużnikiem a wierzycielem. Może ono polegać na działaniu albo zaniechaniu. Długiem natomiast nazywamy ogół obowiązków dłużnika. Należy zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy zwłoką a opóźnieniem. Z opóźnieniem mamy do czynienia, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie (niezależnie od okoliczności). Natomiast zwłoka jest zawsze zawiniona. Zarówno w jednym przypadku, jak i drugim, dłużnik ponosi odpowiedzialność, ponieważ wierzycielowi przysługują odsetki.
Najogólniej i najprościej mówiąc, odsetki ustawowe to jedna z podstawowych i najbardziej powszechnych form rekompensaty za przekroczenie terminu spełnieniu świadczeń pieniężnych. Ustawodawca chroni wierzycieli przed możliwością poniesienia straty ze względu na niepłacenie dłużnika w terminie.
Odsetki – kiedy można żądać?
Kodeks cywilny wskazuje, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. To z jednej strony rekompensata dla wierzyciela, a z drugiej sankcja dla dłużnika, który nieterminowo reguluje płatności. Dzięki ustanowieniu odsetek ustawowych, strony nie muszą wykazywać swoich strat, a wystarczy samo udowodnienie okresu zwłoki.
Wysokość odsetek
Co istotne, strony nie muszą regulować kwestii wysokości odsetek w zawieranej umowie. Art. 481 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. To w praktyce oznacza, że wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego wynosi obecnie 7% w stosunku rocznym. Podmiotem odpowiedzialnym za ogłoszenie wysokości odsetek ustawowych jest Minister Sprawiedliwości. Odbywa się to przy pomocy obwieszczenia ogłoszonego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Odsetki naliczane są za każdy dzień opóźnienia, licząc od dnia następującego po określonym pierwotnie terminie zapłaty do dnia faktycznego uregulowania należności.
Modyfikacje wysokości odsetek w umowie
Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie może być modyfikowana przez strony w umowie, aczkolwiek postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności (czyli 14%) wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (są to tzw. odsetki maksymalne za opóźnienie). Jest to istotne, ponieważ jeśli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych, to należą się odsetki maksymalne za opóźnienie. Powyższe stanowi granicę modyfikacji wysokości odsetek i chroni dłużnika przed nadużyciem ze strony wierzyciela.