Wkroczenie policji do mieszkania, bądź siedziby firmy w celu przeszukania stanowi drastyczną ingerencję w sferę prywatności. Z tego względu warto zapoznać się z kilkoma podstawowymi informacjami o przysługujących w takiej sytuacji prawach i gwarancjach procesowych.
W jakich sytuacjach dokonuje się przeszukania lokalu lub pomieszczenia?
Podjęcie decyzji o przeszukaniu nigdy nie może być decyzją dowolną, podjętą bez konkretnych podstaw. Przepisy procedury karnej wskazują bowiem jednoznacznie, że przeszukania dokonuje się tylko i wyłącznie w celu wykrycia, zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej. Ponadto celem przeszukania może być znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym. Dodatkowo muszą przy tym istnieć uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że ww. osoba podejrzana lub rzeczy rzeczywiście znajdują się w miejscu przeszukania. Tylko w razie zaistnienia powyższych przesłanek przeszukanie będzie uzasadnione.
Warto też wspomnieć, w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym można również dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów. W takiej sytuacji przeszukania osoby i odzieży na niej należy dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci.
Kto wydaje decyzję o przeszukaniu lokalu lub pomieszczenia? Kto wykonuje przeszukanie?
Czynność przeszukania dokonywana jest co do zasady na etapie postępowania przygotowawczego (tj. śledztwa lub dochodzenia). Decyzję w tym zakresie podejmuje prokurator, ale polecenie przeszukania może wydać również sąd. Przeszukania co do zasady może dokonać osobiście prokurator lub – na polecenie sądu lub prokuratora – policja (sytuacja najczęstsza).
Prawa osoby, u której dokonuje się przeszukania lokalu lub pomieszczenia.
Trzeba wyraźnie podkreślić, że osoba u której dokonuje się przeszukania nie może się przeciwstawić tej czynności. Przysługują jej jednak określone prawa i gwarancje procesowe, pozwalające w szczególności poddać czynność przeszukania kontroli sądu. Jest to niezmiernie istotna kwestia, jako że przeszukanie np. mieszkania w sposób drastyczny godzi w dobra osobiste osoby u której dokonuje się przeszukania, w szczególności prawo do prywatności. Czynność ta musi być zatem nie tylko uzasadniona, ale przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Postanowienie o przeszukaniu lokalu lub pomieszczenia.
Co do zasady decyzja o dokonaniu przeszukania jest wyrażona w postaci dokumentu, którym jest postanowienie wydane przez sąd lub prokuratora. Postanowienie w przedmiocie przeszukania powinno być okazane osobie, u której przeszukanie ma być przeprowadzone.
W tym miejscu należy poczynić jednak istotne zastrzeżenie. Otóż w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie może zostać wydane, dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. W takiej sytuacji postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty tej czynności, ale tylko wtedy, gdy ta osoba zgłosiła takie żądanie do protokołu przeszukania. Co istotne, osoba u której dokonuje się przeszukania musi o tym prawie wiedzieć. Dlatego osoba, u której dokonuje się przeszukania, musi zostać pouczona o prawie zgłoszenia takiego żądania.
W jakiej porze można dokonywać przeszukania pomieszczenia lub lokalu?
Co do zasady przeszukania zamieszkałych pomieszczeń nie można dokonać w porze nocnej. Za porę nocną uważa się zaś czas od godziny 22.00 do godziny 6.00 rano. Tylko wyjątkowo, mianowicie tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki, takie przeszukanie można być dokonane również w porze nocnej. Przeszukanie rozpoczęte za dnia można jednak prowadzić nadal mimo nastania pory nocnej. Natomiast w porze nocnej można bez przeszkód dokonać przeszukania lokali dostępnych w tym czasie dla nieokreślonej liczby osób albo służących do przechowywania przedmiotów.
W jaki sposób powinno być przeprowadzone przeszukanie pomieszczenia lub lokalu?
Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów. Podczas przeszukania ma prawo być obecna osoba, u której dokonuje się przeszukania, a także dodatkowo osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Ponadto może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób. Jeżeli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, należy do przeszukania przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.
Co ważne, przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru, oraz w granicach niezbędnych dla osiągnięcia celu tej czynności, przy zachowaniu należytej staranności, w poszanowaniu prywatności i godności osób, których ta czynność dotyczy oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości.
Co się dzieje z przedmiotami, których szukano?
W zależności od okoliczności danej sprawy przedmioty dobrowolnie wydane lub znalezione w czasie przeszukania po dokonaniu oględzin, sporządzeniu spisu i opisu są zabierane przez organy ścigania albo oddawane na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia ich na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie. Jednocześnie organ dokonujący przeszukania powinien wręczyć pokwitowanie stwierdzające, jakie przedmioty i przez kogo zostały zatrzymane.
Protokół przeszukania lokalu lub pomieszczenia.
Z czynności przeszukania zawsze powinien być sporządzony dokument w postaci protokołu. Protokół przeszukania powinien zawierać m.in. oznaczenie sprawy, z którą przeszukanie ma związek oraz podanie dokładnej godziny rozpoczęcia i zakończenia czynności, dokładną listę zatrzymanych rzeczy i w miarę potrzeby ich opis, a nadto wskazanie polecenia sądu lub prokuratora. Jeżeli polecenie nie zostało uprzednio wydane, zamieszcza się w protokole wzmiankę o poinformowaniu osoby, u której czynność przeprowadzono, że na jej wniosek otrzyma postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia czynności.
Sądowa kontrola legalności przeszukania.
Postanowienie w przedmiocie przeszukania wydane zarówno przez sąd, jak i prokuratora podlega zaskarżeniu zażaleniem. Uprawnionym do złożenia zażalenia jest osoba, której prawa wskutek przeszukania zostały naruszone. W razie, gdy stosowne postanowienie lub zarządzenie wydał referendarz sądowy, może być wniesiony sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu powoduje automatyczną utratę mocy postanowienia lub zarządzenia. Sądowa kontrola przeszukania ma przy tym niebagatelne znaczenie, skoro przeszukanie jako takie z istoty wkracza w podstawowe prawa jednostki. Stwierdzenie przez sąd, że przeszukanie było nielegalne, otwiera zaś drogę do realizacji odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej za naruszenie praw jednostki.
Pomoc ze strony kancelarii adwokackiej:
Wspieramy osoby, których prawa została naruszone w toku czynności postępowania karnego. Nasze dane kontaktowe można odnaleźć tutaj: https://kn-adwokaci.pl/kontakt/ .