Należyte udowodnienie swoich racji jest kluczem do pomyślnego zakończenia sprawy cywilnej. Z tego powodu tak ważna jest inicjatywa dowodowa stron postępowania. Przy tym zasadą jest, że postępowanie dowodowe przeprowadza się w toku już zawisłej przed sądem sprawy.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których sprawa sądowa nie została jeszcze zainicjowana, a określony dowód powinien zostać niezwłocznie przeprowadzony, ponieważ istnieje poważne niebezpieczeństwo, że nie będzie możliwe przeprowadzenie go w przyszłości (najprostszy przykład: naoczny świadek zdarzenia jest poważanie chory i istnieje ryzyko, że stan zdrowia w przyszłości uniemożliwi mu złożenie zeznań przed sądem).
Przepisy procedury cywilnej uwzględniły taką szczególną sytuację. Wyrazem tego jest instytucja tzw. zabezpieczenia dowodu. Otóż dowód może zostać zabezpieczony przed wszczęciem postępowania w sprawie, gdy zachodzi obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.
Kiedy zabezpieczyć dowód przed sprawą w sądzie?
Zabezpieczenie dowodu przed wszczęciem sprawy cywilnej uzależnione jest od złożenia pisemnego wniosku w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. Wniosek powinien wskazywać fakty będące przedmiotem dowodzenia oraz środki dowodowe służące do wykazania danej okoliczności faktycznej. We wniosku powinna również zostać wskazana przyczyna uzasadniająca potrzebę zabezpieczenia dowodu. Wniosek podlega opłacie sądowej w kwocie 40 zł.
A zatem zabezpieczenie dowodu służy utrwaleniu w celach procesowych określonego stanu rzeczy, który może przestać istnieć. Wnioskodawca musi znać okoliczność, którą chce udowodnić i potrafić wskazać, dlaczego dowód należy zabezpieczyć, zanim jeszcze doszło do wszczęcia postępowania sądowego. Jak podnosi się przy tym w orzecznictwie, instrument ten nie może jednak służyć temu, żeby przyszły powód miał w ten sposób upewnić się co do swoich szans w mającym się odbywać w przyszłości procesie (np. nie można żądać w tym trybie przeprowadzenia ekspertyzy sądowo-lekarskiej celem ustalenia, czy dokonane zabiegi lekarskie były prawidłowe i czy mogłyby one uzasadnić roszczenie odszkodowawcze – tak w Postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1969 r. , II CZ 6/69, OSNC 1969/12/227).
Wniosek o zabezpieczenie dowodu jest zatem użytecznym instrumentem, gdy potencjalny powód w sprawie cywilnej widzi konieczność działania w celu zabezpieczenia swojego interesu, a z pewnych względów (np. organizacyjnych, finansowych) póki co nie chce lub nie może kierować do sądu pisma wszczynającego postępowanie sądowe.
adw. Adam Krassowski