Świadczenie potocznie określane „alimentami” zdefiniowane zostało w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym jako obowiązek dostarczania uprawnionemu środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania.
W praktyce największą doniosłość ma oczywiście roszczenie alimentacyjne o charakterze pieniężnym przysługujące małoletniemu dziecku, reprezentowanemu przez przedstawiciela ustawowego (najczęściej rodzica), od drugiego rodzica, z którym dziecko stale nie zamieszkuje. Z uwagi na swój wyjątkowy charakter przyznano mu szczególną ochronę i nijako uprzywilejowany status, wyrażający się chociażby w ustawowym zwolnieniu z obowiązku uiszczania kosztów sądowych.
Kto jest zobowiązany do płacenia alimentów?
Istotne znaczenie ma również obowiązek alimentacyjny wynikający z relacji małżeńskiej. Istnieje on zawsze w okresie trwania małżeństwa i wyraża się obowiązkiem zaspokajania potrzeb rodziny, którą poprzez swój związek małżonkowie założyli. Rozwiązanie małżeństwa poprzez rozwód nie zawsze powoduje wygaśnięcie obowiązku alimentacji. Jego dalsze istnienie uzależnione jest jednak w takim przypadku od wielu czynników, z których najważniejszym jest wina w rozkładzie pożycia, a także sytuacja materialna małżonka uprawnionego. Orzeczony wobec rozwiedzionego małżonka obowiązek alimentacyjny wygasa w razie zawarcia przez drugiego małżonka kolejnego małżeństwa. W przypadku, gdy zobowiązanym do płacenia alimentów jest małżonek niewinny rozkładowi pożycia, obowiązek alimentacyjny co do zasady wygasa również z mocy prawa z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu.
Pamiętać należy, że alimenty dotyczą również krewnych oraz rodzeństwa oraz że może on powstać również względem zobowiązanego w dalszej kolejności, gdy brak osoby zobowiązanej w bliższej kolejności lub gdy ta osoba nie jest w stanie wypełnić tego obowiązku, bądź też gdy uzyskanie od niej na rzecz uprawnionego potrzebnych środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Ile wynoszą alimenty?
Zakres obowiązku alimentacyjnego z jednej strony ustalają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, a z drugiej strony zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. Co ważne, obowiązek alimentacji wcale nie musi być realizowany wyłącznie poprzez świadczenie pieniężne. Można go wypełniać również poprzez osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego. Jego określenie zależy od okoliczności konkretnej sprawy, jednak istotne znaczenie ma zawsze dyrektywa zapewnienia tzw. równej stopy życiowej osobom związanych relacją alimentacyjną.
Zarówno uprawniony, jak i zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych muszą przejawiać w sądzie inicjatywą dowodową, aby wykazać wszystkie przesłanki warunkujące zaistnienie, jak i ostateczny kształt obowiązku alimentacyjnego. Rola sądu ogranicza się bowiem jedynie do rozsądzenia sporu w oparciu o zaproponowane przez obie strony dowody. To właśnie z tego powodu warto już na etapie wszczęcia postępowania skorzystać z fachowej pomocy. Kluczem do osiągnięcia satysfakcjonującego rezultatu w sądzie zawsze jest bowiem należyte udowodnienie swoich racji.
Alimenty mogą zostać zabezpieczone na czas trwania procesu, o ile uprawniony złoży do sądu stosowny wniosek. Instytucja zabezpieczenia jest nie do przecenienia w sytuacji, gdy na rozpoznanie sprawy przez sąd oczekiwać można wiele miesięcy.
Obowiązek alimentacyjny, w tym również ten jedynie sądowo zabezpieczony, jest egzekwowalny przez komornika, a uporczywe uchylanie się od alimentacji może w określonych okolicznościach stanowić przestępstwo.
adw. Adam Krassowski