Co to jest zabezpieczenie majątkowe w przypadku sprawy karnej
Celem postępowania karnego jest znalezienie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W praktyce niejednokrotnie już w na wstępie śledztwa dochodzi do sytuacji, w której prokurator ingeruje również w majątek podejrzanego, dokonując zabezpieczenia na jego mieniu. Dzieje się tak, ponieważ wyrok, który ma zapaść w przyszłości, może dotyczyć kwestii majątkowych, w tym w szczególności konieczności poniesienia przez podejrzanego finansowych konsekwencji swoich czynów. Aby zatem zapewnić rzeczywistą realizację wyroku, nieodzowne może się okazać zastosowanie już na wcześniejszym etapie sprawy zabezpieczenia majątkowego.
W jakich rodzajach spraw karnych stosuje się zabezpieczenie majątkowe
Nie w każdej sprawie będzie potrzebne zastosowanie zabezpieczenia majątkowego. Możliwość jego stosowania dotyczy bowiem jedynie tych spraw, w których sąd może orzec grzywnę, świadczenie pieniężne, przepadek, środek kompensacyjny lub zwrot osiągniętej korzyści majątkowej lub jej równowartości.
Chodzi zatem o sprawy, w których oskarżony musi uiścić orzeczoną wyrokiem sądu karę grzywny, bądź zasądzone dodatkowo przez sąd świadczenie pieniężne. Pokrzywdzony przestępstwem może również wystąpić do sądu o orzeczenie tzw. środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Taki obowiązek określany jest kwotowo, a jego wykonanie (czyli zapłacenie określonej kwoty pieniężnej przez oskarżonego na rzecz pokrzywdzonego) może być zapewnione właśnie poprzez zastosowanie zabezpieczenia na mieniu oskarżonego. Przepadek orzeka się natomiast co do zasady w zakresie przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, bądź też w zakresie równowartości tychże przedmiotów. Celem zabezpieczenia może być również zapewnienie wykonania po wydaniu wyroku zwrotu osiągniętej korzyści majątkowej lub jej równowartości.
Co uzasadnia zastosowanie zabezpieczenia majątkowego w postępowaniu karnym
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że przepisy Kodeksu postępowania karnego ograniczają możliwość zastosowania zabezpieczenia majątkowego jedynie do tych sytuacji, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione.
Nie w każdej zatem sprawie, gdzie na przykład podejrzanemu grozi kara grzywny lub będzie się on musiał liczyć z obowiązkiem naprawienia szkody, zasadne jest stosowanie zabezpieczenia majątkowego. Jak słusznie podkreśla się z orzecznictwie: „Zabezpieczenie majątkowe powinno być stosowane jedynie wtedy, gdy konkretne okoliczności wskazują, że wykonanie orzeczonych w przyszłości kary i środków karnych lub egzekucji zasądzonego odszkodowania jest zagrożone i wymaga zabezpieczenia przed działaniami oskarżonych, które mogą doprowadzić do uszczuplenia ich majątku lub jego ukrycia. Jednakże gdy oskarżeni w trakcie toczącego się przeciwko nim postępowania pomnażają swój majątek, nie ukrywają tego faktu, wskazując również na nieznane organowi postępowania składniki majątku odrębnego, potwierdzają, iż wykonanie orzeczonych w przyszłości kar grzywny, środków karnych lub egzekucji zasądzonego odszkodowania nie jest zagrożone” (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 09.10.2013 r., II AKz 588/13, LEX nr 1422309).
Czyje mienie może zostać objęte zabezpieczeniem majątkowym w postępowaniu karnym
Z oczywistych względów zabezpieczenie majątkowe dotyczy przede wszystkim mienia samego sprawcy czynu. Jednakże wyjątkowo w pewnych przypadkach zabezpieczeniem może zostać objęte również mienie, niebędące już własnością podejrzanego. W szczególności dotyczy to korzyści uzyskanej z popełnienia przestępstwa, przeniesionej następnie na osobę trzecią.
Uchylenie zabezpieczenia majątkowego w sprawie karnej lub jego upadek
Jak wcześniej wskazano, zabezpieczenie majątkowe spełnia bardzo konkretną funkcję – gwarantuje bowiem rzeczywistą realizację orzeczenia, które ma być wydanie w nieokreślonej przyszłości, w sytuacji gdy pojawiają się uzasadnione obawy, czy aby będzie to możliwe.
Z powyższych względów oczywista zdaje się być regulacja prawna nakazująca niezwłocznie uchylić zabezpieczenie majątkowe w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane, bądź też gdy powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie.
Trzeba również pamiętać, że w określonych sytuacjach sprawa karna może się zakończyć również w ten sposób, że wobec podejrzanego ostatecznie nie zostanie orzeczona kara grzywny lub inne środki uzasadniające zastosowanie zabezpieczenia majątkowego. Zabezpieczenie w takiej sytuacji upada. Jeżeli jednak przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie karnej powództwo o takie roszczenia jak np. naprawienie szkody zostanie wytoczone przed sąd cywilny, zabezpieczenie pozostanie w mocy, chyba że w postępowaniu cywilnym sąd zdecyduje inaczej.
Sposoby wykonania zabezpieczenia majątkowego w sprawie karnej
W zakresie sposobów realizacji zabezpieczenia majątkowego przepisy procedury karnej odsyłają do właściwych regulacji Kodeksu postępowania cywilnego. Wśród typowych sposobów zabezpieczenia majątkowego należy więc wymienić m.in.:
– zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;
– obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
– ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;
– ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Warto również zaznaczyć, że w 2017 r. poprzez nowelizację Kodeksu postępowania karnego wprost wprowadzono możliwość zabezpieczenia majątkowego poprzez ustanowienie przymusowego zarządu przedsiębiorstwa i wyznaczenie zarządcy.
Kto decyduje o stosowaniu zabezpieczenia majątkowego w sprawie karnej
W toku śledztwa lub dochodzenia organem kompetentnym do wydania postanowienia o zastosowaniu zabezpieczenia majątkowego jest prokurator. Na dalszym etapie sprawy, po wniesieniu aktu oskarżenia, decyduje o tym sąd rozpoznający sprawę.
Zaskarżalność postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym w postępowaniu karnym
Z uwagi na praktyczne skutki stosowania zabezpieczenia majątkowego, w tym w szczególności znaczną ingerencję w sferę majątkową osoby objętej zabezpieczeniem, ustawodawca zdecydował o zaskarżalności takiej decyzji.
Na postanowienie wydane przez prokuratora służy zażalenie do sądu. Gdy postanowienie zostało wydane na etapie sprawy sądowej, zażalenie będzie rozpoznane przez sąd II instancji.
W zażaleniu podnieść można zarzuty celujące w brak zasadności stosowania zabezpieczenia majątkowego, w szczególności brak uzasadnionej obawy, że wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione. Niezależnie od tego można również wskazywać na uchybienia formalne zaistniałe w toku wydawania decyzji o zabezpieczeniu.
Wymogi formalne postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym w sprawie karnej
W postanowieniu o zabezpieczeniu majątkowym w sprawie karnej określa się kwotowo zakres i sposób zabezpieczenia, przy uwzględnieniu rozmiaru możliwej do orzeczenia w okolicznościach danej sprawy grzywny, środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych.
Pamiętać należy, że rozmiar zabezpieczenia powinien odpowiadać jedynie potrzebom tego, co ma zabezpieczać. Wyjątkowo wymóg kwotowego określenia zabezpieczenia nie dotyczy zabezpieczenia na zajętym przedmiocie podlegającym przepadkowi, jako pochodzącym bezpośrednio z przestępstwa lub służącym albo przeznaczonym do jego popełnienia.
Jak wykonuje się postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym w postępowaniu karnym
Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym z chwilą wydania stanowi tytuł wykonawczy. Oznacza to, że może być w sposób przymusowy wykonane przez komornika. Czynności egzekucyjne nie są oczywiście konieczne, jeżeli zabezpieczenie dotyczy rzeczy, w których posiadaniu organ już się znajduje. Dotyczy to sytuacji, gdzie dany przedmiot został dobrowolnie wydany lub też zatrzymany w toku czynności w sprawie.
Ochrona właścicieli pokrzywdzonych wykonaniem zabezpieczenia majątkowego w sprawie karnej
Jak już wcześniej wskazano, w szczególnych sytuacjach zabezpieczeniem może zostać objęty przedmiot, który nie jest własnością sprawcy zarzucanego czynu. Właściciel takiego przedmiotu nie pozostaje jednak w takiej sytuacji bez ochrony prawnej. Osoba czująca się pokrzywdzoną dokonanym zabezpieczeniem może bowiem wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o ustalenie, że mienie lub jego część nie podlega przepadkowi. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia takiej sprawy postępowanie egzekucyjne będzie zawieszone.
Tymczasowe zajęcie mienia ruchomego w sprawie karnej
Wyjątkowo zabezpieczenia można dokonać również jeszcze przed czynnością postawienia zarzutu sprawcy czynu. Policja może bowiem dokonać tzw. tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Takie tymczasowe zajęcie upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym, które może być wydane jedynie wobec osoby, której uprzednio przedstawiono zarzut, a zatem mającej status podejrzanego.
Wparcie Kancelarii w sprawach, w których zastosowano zabezpieczenie majątkowe
Zawsze warto, aby osoba, której mienie zostało zabezpieczone skontaktowała się z prawnikiem. Może się bowiem okazać, że nie ma podstaw do zajęcia określonego przedmiotu, a czasami wręcz w ogóle brak podstaw do stosowania zabezpieczenia majątkowego. Warto o tym pamiętać tym bardziej, że zabezpieczenie majątkowego podlega kontroli sądowej.