Artykuł niniejszy poświęcony jest wybranym aktualnościom z zakresu prawa medycznego. Ostatni czas przyniósł dwie istotne zmiany dotyczące obowiązku informowania o prowadzonym przeciwko lekarzowi postępowaniu karnym, a także poprzez uruchomienie systemu e-recepty. Intensyfikacji uległy również prace legislacyjne nad ustawą o zawodzie ratownika medycznego oraz ustawą dotyczącą instytucji koronera. Kilka uwag warto także poświęcić bieżącemu orzecznictwu sądów.
Nowelizacja procedury karnej
W dniu 5 października 2019 r. weszła w życie obszerna nowelizacja procedury karnej1. Z punktu widzenia prawno-medycznego należy w szczególności zwrócić uwagę na nową treść art. 21 Kodeksu postępowania karnego. W obecnym brzmieniu nakłada on obowiązek bezzwłocznego poinformowania o wszczęciu i ukończeniu postępowania karnego toczącego się z urzędu przeciwko osobie będącej członkiem samorządu zawodowego właściwy organ tego samorządu. Każdy lekarz i lekarz dentysta jest członkiem lekarskiego samorządu zawodowego, a właściwymi są organy izby lekarskiej, do której należy. Znowelizowany przepis nakazuje zatem, aby w zależności od etapu postępowania prokurator lub sąd zawiadomił właściwe organy izby lekarskiej o każdej sprawie karnej prowadzonej z urzędu, jaka wszczęta lub ukończona została przeciwko lekarzowi. Przy czym nie musi być to sprawa bezpośrednio związana z wykonywaniem zawodu, a zatem przedmiotem stosownego zawiadomienia może być na przykład sprawa dotycząca wypadku samochodowego, czy też karno-skarbowa.
Omawiana nowelizacja może w istotny sposób zmienić praktykę organów wymiaru sprawiedliwości, ponieważ w poprzednio obowiązującym brzmieniu art. 21 Kodeksu postępowania karnego obowiązek zawiadomienia o wszczęciu postępowania karnego w odniesieniu do lekarza mógł być uzasadniony wyłącznie ważnym interesem publicznym, a zatem odnosił się jedynie do sytuacji wyjątkowych. Co więcej, nawet w przypadku spraw związanych bezpośrednio z wykonywaniem zawodu, w szczególności związanych z zarzutem błędu w sztuce, nie było dotychczas regułą kierowanie informacji do izby lekarskiej przez prokuraturę, czy też sąd. W związku z omawianą nowelizacją dotychczasowa praktyka powinna ulec zmianie i każde postępowanie karne, w którym lekarz jest osobą podejrzaną automatycznie skutkować winno zawiadomieniem izby lekarskiej. Nie jest przy tym dla mnie jasne, jak na informacje dotyczące postępowań karnych reagować miałyby organy samorządu lekarskiego. Zastanawiające są w tym aspekcie dwie kwestie, a mianowicie: w jakim zakresie napływające informacje o toczących się postępowaniach karnych miałyby być przekazywane rzecznikowi dyscyplinarnemu, a także w oparciu o jakie reguły informacje te miałyby być przetwarzane jako dane osobowe przez organy samorządu lekarskiego.
Obowiązek wystawianie e-recept
W dniu 8 stycznia 2020 r. mocą ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem rozwiązań w obszarze e-zdrowia2 wszedł w życie obowiązek wystawiania recept w formie elektronicznej. Zmiany w tym obszarze są znaczne i szeroko omawiane. Pośród nich warto w tym miejscu wspomnieć o możliwości upoważnienia przez lekarza innej osoby wykonującej zawód medyczny do wystawiania w jego imieniu recept, a także o poszerzeniu kręgu osób upoważnionych do otrzymania recepty dla osoby bliskiej, który w obecnym stanie prawnym obejmuje małżonka, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu, krewnych lub powinowatych w linii prostej, a w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa. Receptę w dotychczasowej, papierowej postaci będzie można wystawić wyjątkowo, przy czym do takich sytuacji należy zaliczyć recepty wystawiane: w ramach importu docelowego, dla osób o nieustalonej tożsamości, recept transgranicznych, a także sytuacji braku dostępu do Systemu Informacji Medycznej. Na ten ostatni aspekt zwracała w swoim wystąpieniu Naczelna Rada Lekarska3, podkreślając, że wprowadzenie systemu e-recepty może wiązać się dla placówek medycznych z inwestycjami w zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania, a także wymaga bezpiecznego przeprowadzenia procesu migracji danych osobowych pacjentów. Rezultatem wprowadzenia nowego systemu nie może być zatem ograniczenie dostępu pacjentów do świadczeń medycznych, ani też obciążenie lekarza konsekwencjami braku faktycznej możliwości wystawienia elektronicznej recepty. Warto dodać, że nowe przepisy nie wprowadzają żadnej bezpośredniej sankcji związanej z wystawieniem przez lekarza recepty formie papierowej po 8 stycznia 2020 r.
Projekty nowych ustaw w Ministerstwie Zdrowia
W Ministerstwie Zdrowia opracowano w ostatnim czasie dwa projekty ustaw, o istotnym znaczeniu dla systemu służby zdrowia. Pierwszym jest projekt ustawy o zawodzie ratownika medycznego oraz samorządzie ratowników medycznych4. Celem nowej regulacji ma być w szczególności utworzenie ram prawnych dla działania samorządu ratowników medycznych oraz zasad odpowiedzialności zawodowej ratowników medycznych. Dodatkowo ratownicy otrzymać mają możliwość skorzystania z sześciodniowego płatnego urlopu szkoleniowego, a ratownik będzie jednym z zawodów zaufania publicznego. Ustawa jasno sprecyzuje prawa i obowiązki ratowników, w szczególności wprowadzając prawo wglądu do dokumentacji medycznej i do uzyskania informacji o stanie zdrowia pacjenta, czy też obowiązek wykonywania zleceń z dokumentacji medycznej, informowania pacjenta o jego prawach oraz zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem.
Drugim projektem w toku procesu legislacyjnego jest ustawa o stwierdzaniu, dokumentowaniu i rejestracji zgonów5, mocą której wprowadzona ma zostać między innymi funkcja koronera. Zgodnie z projektowaną regulacją zgon stwierdzać będzie lekarz sprawujący opiekę nad osobą, której zgon ma być stwierdzony, lub też pracujący w podmiocie, w którym zgon ma być stwierdzony. Nadto, w sytuacji odstąpienia od prowadzenia medycznych czynności ratunkowych oraz wobec stwierdzenia po przybyciu na miejsce zdarzenia znamion śmierci u osoby, wobec której miały być podjęte czynności ratunkowe uprawnionym do stwierdzenia zgonu ma być kierownik zespołu ratownictwa medycznego. W pozostałych wypadkach, w tym na wezwanie Policji, prokuratora, Państwowej Straży Pożarnej – zgon stwierdzać będzie koroner. Tę ostatnią funkcję może co do zasady pełnić lekarz posiadający specjalizację z zakresu medycyny sądowej, patomorfologii, anestezjologii i intensywnej terapii, medycyny ratunkowej albo co najmniej 3-letni staż pracy w zawodzie lekarza oraz odbył szkolenie w zakładzie medycyny sądowej uczelni medycznej. Wykaz koronerów prowadzić ma wojewoda na podstawie informacji otrzymanych od okręgowej rady lekarskiej. Do konsultacji wokół projektu ustawy włączyła się Naczelna Rada Lekarska6, wedle której zamiar uregulowania w jednym akcie prawnym tematyki stwierdzania, dokumentacji i rejestracji zgonu, a także instytucji koronera należy ocenić pozytywnie. Zgłoszono jednocześnie szereg uwag krytycznych, w tym w szczególności wobec możliwości stwierdzania zgonu przez kierownika zespołu ratownictwa medycznego przez osobę niebędącą lekarzem.
Roszczenia odszkodowawcze pacjentów
Spośród wielu wyroków, jakie w ostatnich miesiącach zapadły w związku z roszczeniami odszkodowawczymi pacjentów, kilka słów warto poświęcić opublikowanemu niedawno orzeczeniu wydanemu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2019 r.7. Istotne znacznie dla sprawy miał dowód z opinii biegłych, którzy stwierdzili, że przeprowadzony u powódki zabieg nie był błędem medycznym, jak również nie doszło do błędu w czasie jego wykonywania, natomiast późniejsze dolegliwości, w związku z którymi powódka wywodzi krzywdę, stanowią poważne powikłania pooperacyjne. Sposób wykonania operacji oraz jej przebieg był zgodny ze standardami i postępowaniem w nowoczesnej ginekologii. Wystąpienie sepsy związane było z uszkodzeniem jelita grubego w czasie elektroresekcji co spowodowało w późniejszym czasie dziurę w ścianie jelita grubego z następowym kałowym zapaleniem otrzewnej. O możliwości wystąpienia tego rodzaju powikłań powódka była jednak informowana przed zabiegiem operacyjnym i świadomie wyraziła zgodę na jego przeprowadzenie. Nieskuteczne okazały się przy tym zarzuty ze strony powódki, że biegły utrzymywał kontakty prywatne z lekarzami pozwanej placówki, bowiem nazywa ich kolegami i darzy szacunkiem. Sąd ocenił, że użyte przez biegłego określenie „koledzy” jest określeniem osoby pracującej w tej samej dziedzinie medycyny, zaś „szacunku” należy doszukiwać się w związku z doświadczeniem zawodowym i wiedzą lekarzy, a nie kontaktach prywatnych. W konsekwencji sąd nie widział potrzeby, aby powołać nowych biegłych, a w konsekwencji powództwo sięgające kwoty 800.000 zł w całości oddalił.
Filip Niemczyk
Artykuł ukazał się w numerze 1/2020 miesięcznika „PULS”
1 Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019 poz. 1694).
2 Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. (Dz.U. 2019 poz. 1590).
3 https://www.nil.org.pl/aktualnosci/e-recepta (dostęp: 9.01.2020 r.).
4 https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12328005/12647243/12647244/dokument429834.pdf (dostęp: 9.01.2020 r.).
5 https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12327506/12643146/12643147/dokument428075.pdf (dostęp: 9.01.2020 r.).
6 https://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0005/141683/ps122-19-VIII.pdf (dostęp 9.01.2020 r.).
7 https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/154500000000503_I_ACa_000088_2017_Uz_2019-04-26_001 (dostęp 9.01.2020 r.).