Każdy konsument korzystający z oferty towarów i usług posiada szereg praw. Przepisy te przede wszystkim gwarantować mają bezpieczeństwo, zdrowie, ochronę prywatności oraz komfort i zadowolenie. Warto także wiedzieć, że konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca zakupu towarów lub usług (zakup jest czynnością prawną realizowaną z przedsiębiorcą), które to towary i usługi nie są bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą czy zawodową osoby. Taka definicja konsumenta zawarta jest w Kodeksie cywilnym. Prawa konsumentów warunkowane są dziś przez szereg przepisów i dyrektyw. Warto je poznać i w razie konieczności umiejętnie z nich skorzystać.
Gwarancja bezpieczeństwa produktu i odpowiedzialność producenta
Przedsiębiorcy oferując towary i usługi zobowiązani są dbać o bezpieczeństwo konsumentów. Przepisy określające prawa konsumenta w Polsce określa przede wszystkim Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, która zapewnia ochronę nabywców przed wszelkimi zagrożeniami, które mogą uderzać w życie prywatne, zdrowie oraz bezpieczeństwo osoby fizycznej. Drugą ważną podstawą prawną, która stanowi prawo konsumenckie jest Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Przytoczone dokumenty oraz inne obowiązujące dyrektywy wyraźnie określają wymogi dotyczące produktów i usług, z których klient korzystać może bez ryzyka. W obrocie oferowane są więc bezpieczne produkty niegenerujące żadnego zagrożenia, z ewentualnością zaistnienia sytuacji niebezpiecznych związanych z użyciem danego produktu. W przypadku towaru bezpiecznego konieczne jest precyzyjne określenie kilku ważnych spraw, takich jak: sposób korzystania z produktu, czas użycia, zasady używania, zasady konserwacji i instalacji itp. Artykuł powinien być opatrzony szczegółowymi informacjami.
Na rynku dostępne są również towary stwarzające zagrożenie, które określane są jako produkt niebezpieczny. Artykułem niebezpiecznym jest rzecz, która nie gwarantuje bezpieczeństwa jej użycia w trakcie normalnego stosowania. W przypadku doznania szkody przez produkt niebezpieczny konsument może domagać się odszkodowania. Sytuację taką reguluje Kodeks cywilny warunkujący zasadę odpowiedzialności cywilnej stosowaną w sprawach nie tylko dotyczących krzywdy konsumentów. Dodatkowo istnieją również odrębne przepisy określające odpowiedzialność producenta za szkody będące efektem użycia produktów niebezpiecznych. Ten typ odpowiedzialności funkcjonuje na zasadzie ryzyka i nie może być on anulowany lub w jakikolwiek sposób ograniczony. Najczęściej to producent jest odpowiedzialny za skutki (według zasady domniemania wprowadzonej przez KC). Odpowiedzialność producenta może również obejmować szkody na mieniu, jednakże tylko w przypadku, kiedy przekraczają one wartość 500 euro.
Ochrona konsumenta przed niechcianą informacją i uciążliwą reklamą
Podstawowe prawa konsumentów obejmują ochronę jego osoby nie tylko przez produktami, ale także przez informacją niechcianą oraz treściami reklamowymi, które mogą być nadmiernie uciążliwe. Obecnie konsumenci stykają się z wieloma nadużyciami związanymi z bombardowaniem informacją oraz działaniami reklamowymi często noszącymi znamiona czynów będących nieuczciwą konkurencją. Konsument ma prawo do ochrony przez reklamą pozostającą w sprzeczności z przepisami prawa, naruszającą godność człowieka i dobre obyczaje. Reklama nie może wprowadzać potencjalnych nabywców w błąd, manipulować klientem w celu zakupienia przez niego danego produktu bądź usługi. Nieetyczne są marketingowe sztuczki, które grają na uczuciach konsumentów, wykorzystują poczucie lęku, łatwowierność lub przesądy czy stereotypy. Działania marketingowe nie mogą w żaden sposób ingerować w prywatność osoby. Posługiwanie się pozorną neutralną informacją w celu nakłonienia kogoś do zakupu, nagabywanie w miejscach publicznych, nadużywanie środków reklamy, zmuszanie do wykonania zamówienia oraz inne tego typu nieuczciwe działania dążące do transakcji nie mogą mieć miejsca. Konsument powinien być chroniony i mieć możliwość świadomej oceny i wyboru towarów i usług.
Ochrona przed informacjami wprowadzającymi w błąd
Niedozwolone jest wprowadzanie w błąd konsumenta, czego efektem jest zawarcie umowy lub realizacja zakupu. Konsument chroniony jest zatem przed nieprawdziwymi informacjami lub danymi prawdziwymi, jednakże których umiejętne użycie może prowadzić do błędnej ich interpretacji przez potencjalnego nabywcę. Nieuczciwą konkurencją są działania marketingowe (reklama), która wprowadza w błąd konsumenta. Chodzi głównie o reklamę porównawczą. Nie można więc dyskredytować towarów konkurencji oraz prowadzić działań, których efektem jest błędna identyfikacja towarów (opakowania, znaki towarowe, nazwy oraz inne oznaczenia produktów lub przedsiębiorców). Konsumenta chronić ma kodeks dobrych praktyk (Kodeks postępowania w dziedzinie reklamy), którego przestrzegać powinni przedsiębiorcy.
Prawa konsumenta do informacji
Przedsiębiorca powinien dostarczać konsumentom prawdziwą, kompletną i uczciwą informację odnośnie oferowanych produktów i usług. Brak wywiązywania się z tych zasad może doprowadzić przedsiębiorcę do postępowania w Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia konsumenta to podstawa, dlatego też dokładne i prawdziwe informacje wymagane są przede wszystkim w następujących rodzajach artykułów:
- Bezpieczeństwo żywności
Informacje dotyczące żywności często ratują zdrowie, a nawet życie konsumenta. Produkty żywnościowe muszą być zatem oznaczone bardzo szczegółowo, by dostarczać kluczowych informacji nabywcom. Konsument informowany być musi o trwałości produktu, składzie, pochodzeniu, naturze, przeznaczeniu, właściwościach, metodach wytwarzania oraz warunkach przechowywania (a także w pewnych przypadkach o warunkach wykorzystywania).
- Informacje na temat leków i kosmetyków
Bardzo ważne jest właściwe i zgodne z przepisami oznaczenie środków farmaceutycznych, leków i kosmetyków. W żadnym wypadku w przekazie informacji eliminować trzeba ryzyko wprowadzenia konsumenta w błąd, gdyż skutki tego mogą być bardzo niebezpieczne. Szczegółowe oznaczenie środków farmaceutycznych i kosmetycznych musi zawierać rzetelne informacje o składzie, wskazaniach, przeciwwskazaniach, zastosowaniu, bezpieczeństwie użycia oraz ewentualnych niebezpieczeństwach. Dane mają być pełne, prawdziwe i aktualne.
Klienci powinni być rzetelnie informowani w temacie wszystkich towarów i usług oferowanych przez przedsiębiorców. W przypadku łamania zasad i stosowania praktyk, które łamią jakiekolwiek prawo konsumenta i naruszają jego interesy, każdy nabywca może złożyć zawiadomienie do UOKiK.