W praktyce kancelarii w ostatnich latach coraz częściej spotykamy się z przestępstwem zwanym stalkingiem. Na jego rozpowszechnienie, a przez to także ściganie i karanie, niewątpliwie ma wpływ rozkwit świata wirtualnego, portali społecznościowych a przez to łatwiejszego dostępu do danych, czy prostych form komunikacji.
Pojęcie stalkingu w kodeksie karnym
Na gruncie prawnym przestępstwo stalkingu zostało wprowadzone w 2011r. i mówi o nim art. 190a Kodeksu karnego, który w §1 stanowi, iż „Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”, zaś w §2 „Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobiste.”.
Na czym polega stalking
Pod pojęciem stalkingu rozumieć należy uporczywe nękanie, czyli złośliwe i powtarzające się nagabywanie, naprzykrzanie się, czy prześladowanie zagrażające bezpieczeństwu. Zachowanie stalkera może przybrać postać fizycznych lub wirtualnych czynów takich jak: serie głuchych telefonów, niechciane SMSy, czy wiadomości elektroniczne, śledzenie, groźby, robienie zdjęć bez zgody, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji. Należy pamiętać, że aby mówić o zjawisku stalkingu musi być spełnionych kilka warunków tj. zachowanie sprawcy musi być uporczywe, ponieważ dopiero wielokrotne i długotrwałe działania mogą zostać uznane za stalking; dodatkowo jego zachowania muszą wywoływać u osoby nękanej poczucie zagrożenia bezpieczeństwa lub wpływać na jego psychikę, a także znacznie naruszać jej prywatność. Kwestia poczucia zagrożenia oceniana jest obiektywnie, a nie wyłącznie indywidualnie. Oznacza to, że czyny osoby nękającej spowodowałyby poczucie zagrożenia u każdej, przeciętnej osoby i taka reakcja byłaby naturalna. Naruszeniem prywatności będą naruszenia w aspekcie życia prywatnego, rodzinnego, tajemnicy korespondencji czy nienaruszalności mieszkania.
Stalking może przybierać także postać podszywania się pod inną osobę poprzez wykorzystywanie jej wizerunku czy danych osobowych. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie w świecie wirtualnym przy wykorzystaniu portali społecznościowych. W tym przypadku o stalkingu możemy mówić, gdy stalker ma na celu wyrządzenie osobistej lub majątkowej krzywdy pokrzywdzonemu np. utrata dobrego imienia czy powstanie długów. O wskazanych szkodach możemy mówić w sytuacji m.in. zamieszczania komentarzy przy posługiwaniu się nazwiskiem osoby poszkodowanej, wykorzystywania jej zdjęć czy zamawiania rzeczy materialnych na nazwisko osoby poszkodowanej z obowiązkiem zapłaty.
Co powinien zrobić pokrzywdzony?
Zgodnie z regulacjami prawnymi przestępstwa uporczywego nękania i podszywania się pod inną osobę są przestępstwami wnioskowymi. Oznacza to, że aby organy ścigania mogły podjąć działania konieczne jest złożenie wniosku przez osobę pokrzywdzoną. Osoba nękana powinna zgłosić się na Policję wraz ze wszystkimi dowodami świadczącymi o zachowaniu stalkera np. otrzymywanymi SMS-ami, e-mailami, spisem połączeń czy wydrukiem stron internetowych na których wykorzystano ich wizerunek i dane osobowe.
Kodeks karny a stalking
Kodeks Karny przewiduje także kwalifikowany typ przestępstwa stalkingu w art. 190a§3 który stanowi, że jeżeli skutkiem działania sprawcy będzie targnięcie się na własne życie przez pokrzywdzonego to sprawca podlegać będzie karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Sprawca odpowiadać będzie zarówno wtedy, gdy samobójstwo zostało popełnione jak i wtedy, gdy osoba pokrzywdzona usiłowała je popełnić. W tym przypadku nie jest potrzebny wniosek aby rozpocząć ściganie, następuje ono z urzędu.
Oprócz grożącej za przestępstwo stalkingu kary pozbawienia wolności sąd może także orzec zakaz zbliżania się sprawcy do osoby poszkodowanej lub zakaz jakiegokolwiek kontaktu. Minimalny czas na jaki sąd orzeka zakaz zbliżania się to rok, maksymalny okres to 15 lat. Nadzór nad wykonywaniem zakazu należy do obowiązków kuratora sądowego. Zakaz zbliżania się może zostać zastosowany także przez prokuratora zanim rozpocznie się postępowanie sądowe i zapadnie wyrok skazujący. W sytuacji złamania zakazu sprawcy grozi kara pozbawienia wolności do lat 3. Dodatkowo sprawca może ponosić odpowiedzialność na drodze cywilnej. Osoba poszkodowana ma prawo do ubiegania się o zadośćuczynienie pieniężne w związku z naruszeniem dóbr osobistych.
Obecnie przestępstwo z art.190a KK jest przestępstwem częściej ściganym i karanym niż w latach ubiegłych. W 2011 r. skazana została 1 osoba, w 2016r. 128 osób a w 2018r. 260. W związku z coraz częstszym występowaniem przestępstwa stalkingu Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt nowelizacji Kodeksu Karnego, który przewiduje, że przestępstwo to będzie mogło zostać popełnione w zamiarze ewentualnym i będzie wystarczyło samo podjęcie przez sprawcę działania a spowodowanie szkody nie będzie konieczne do podjęcia czynności ścigania i skazania. Projekt nowelizacji przewiduje także zaostrzenie kary – za stalking miałoby grozić od trzech miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Przedłożony projekt nowelizacji czeka na wpis do wykazu prac legislacyjnych rządu.
Magdalena Kossakowska-Katra
Źródła:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny
Komentarz do Art. 190a KK red. Stefański 2018, wyd. 4/Kosonoga
Komentarz do Art. 190a KK red. Grześkowiak 2018, wyd. 5/Hypś
https://www.rp.pl/Prawo-karne/309119887-Stalking-polskie-sady-coraz-surowsze-dla-przesladowcow.html