Jak założyć fundację?

Fundacje stanowią w Rzeczpospolitej Polskiej drugą pod względem ogólnej liczby formę prawną wybieraną jako sposób działalności przez organizacje pozarządowe. Działalność fundacji w Polsce jest regulowana przez Ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach oraz przez statuty poszczególnych fundacji, a swoboda zakładania fundacji jest gwarantowana przez Konstytucję. Poniżej prezentujemy najważniejsze informacje dotyczące tego, jak założyć fundację oraz co jest niezbędne, by fundacja rozpoczęła działalność.

Na początku należy określić cel fundacji

Zgodnie z zapisami zawartymi w ustawie o fundacjach fundacja może zostać ustanowiona dla realizacji celów zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej, przy czym cele te muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne. Do najważniejszych celów sugerowanych przez treść ustawy należą między innymi:

• ochrona zdrowia,
• rozwój gospodarki i nauki,
• oświata i wychowanie,
• kultura i sztuka,
• opieka i pomoc społeczna,
• ochrona środowiska,
• opieka nad zabytkami.

Powyższa lista nie wyczerpuje oczywiście wszystkich możliwych celów, a jedynie określa te, które w opinii ustawodawcy są najistotniejsze. Określając cele fundacji należy jednak mieć na uwadze, by miały one charakter publiczny, czyli nie zaspokajały osobistego dobra pojedynczej osoby – fundacja musi działać dla dobra ogólnego. Cel fundacji, określony w jej statucie, musi być niedochodowy. Z powyższego wynika, że założenie fundacji np. w celu udzielenia pomocy finansowej wychowankom domu dziecka jest zgodny z wymogami ustawy, natomiast pomoc tylko jednemu dziecku nie spełniałaby kryterium działania dla dobra ogólnego (publicznego).

W tym kontekście istotne jest również, że ustawa o fundacjach zezwala fundacjom na prowadzenie działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji jej celów. Należy mieć na uwadze, że w takim przypadku wartość środków majątkowych fundacji, które są przeznaczane na działalność gospodarczą, nie może być mniejsza, niż 1000 zł. Jeżeli fundacja zamierza podjąć działalność gospodarczą nie wyszczególnioną w statucie, musi najpierw odpowiednio zmienić statut. Trzeba dodać, że Rada Ministrów ma możliwość określenia ulg i zwolnień z tytułu przeznaczenia zysków z działalności gospodarczej fundacji na realizację jej zadań statutowych – odbywa się to w drodze wydania rozporządzenia.

Kim jest fundator, jaka jest jego rola?

Fundator to osoba, która zakłada daną fundację. Zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie o fundacjach fundatorem może być każda osoba fizyczna niezależnie od jej obywatelstwa i miejsca zamieszkania, jak również dowolna osoba prawna mająca siedzibę w Polsce lub poza jej granicami. Ustawa nie nakłada także żadnych ograniczeń co do liczby fundatorów: może być to zarówno jeden podmiot, jak i kilka, zgodne z prawem jest także otwarcie fundacji przez grupę, w skład której wchodzą osoby fizyczne i osoby prawne. Należy jednak zauważyć, że ustawa wymaga, by siedziba fundacji znajdowała się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku, gdy fundacja ma prowadzić działalność na terenie tylko jednego województwa, powinna mieć siedzibę na terenie tego właśnie województwa.

Zasadniczą rolą fundatora jest złożenie oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji, wskazanie celu fundacji oraz określenie składników majątkowych (pieniądze, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości) przeznaczonych na realizację tego celu. Co istotne, oświadczenie woli musi mieć formę aktu notarialnego. Wyjątkiem od tego wymogu jest sytuacja, gdy fundacja jest ustanawiana w testamencie – w takim przypadku forma aktu notarialnego nie jest konieczna. Fundator jest także odpowiedzialny za rejestrację fundacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, przy czym może do tego wyznaczyć inną osobę poprzez udzielenie pisemnego pełnomocnictwa.

Do ustawowych obowiązków fundatora należy także ustalenie statutu fundacji, który musi zawierać następujące informacje:

• nazwę fundacji,
• adres siedziby,
• majątek (w tym określenie wielkości funduszu założycielskiego),
• cele,
• zasady, formy i zakres działalności fundacji,
• skład i organizację zarządu,
• sposób powoływania władz fundacji wraz z określeniem uprawnień i obowiązków zarządu i jego członków.

Podobnie jak w przypadku rejestracji fundacji, także sporządzenie statutu może zostać powierzone innej osobie pod warunkiem udzielenia jej przez fundatora pełnomocnictwa w formie pisemnej.

Co istotne, fundator po zarejestrowaniu fundacji nie musi w żaden sposób uczestniczyć w działaniach założonej przez siebie fundacji – ustawa nie nakłada na niego takiego obowiązku. Niezależnie od tego pozostaje jednak dożywotnio fundatorem i może włączać się w działania fundacji (w tym np. zajmować stanowisko w zarządzie fundacji), ale jedynie pod warunkiem, że statut dopuszcza taką możliwość.

Co to jest fundusz założycielski?

Fundusz założycielski fundacji to wysokość majątku przeznaczonego przez fundatora na realizację celu lub celów statutowych fundacji. Wielkość funduszu założycielskiego musi być wystarczająca do tego, by fundacja mogła rozpocząć działanie, przy czym należy pamiętać, że ustawa nie precyzuje minimalnej wartości składników majątku dla fundacji, które nie będą prowadzić działalności gospodarczej. W przypadku fundacji, które będą prowadzić działalność gospodarczą, minimalna kwota funduszu założycielskiego wynosi 1000 złotych. Należy również pamiętać, że kwota przeznaczona na działalność statutową nie może być niższa od tej na działalność gospodarczą – zgodnie z zapisami ustawy o fundacjach kwota na działalność statutową fundacji musi być wyższa.

Ustawa o fundacjach stanowi także, iż nabycie przez fundację pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych w drodze spadku, zapisu lub darowizny nie podlega opodatkowaniu z tytułu podatku od spadków i darowizn.

Założenie fundacji, czyli akt fundacyjny (notarialny)

Sporządzenie aktu fundacyjnego wiąże się z koniecznością uiszczenia u notariusza odpowiedniej opłaty notarialnej (taksy), której wysokość jest uzależniona od wartości majątku przeznaczonego przez fundatora na realizację celów fundacji. Ujmując rzecz najprościej: im wyższa wartość funduszu założycielskiego, tym wyższą taksę notarialną należy uregulować. Kwoty maksymalnych stawek taksy notarialnej zostały określone w odrębnym akcie prawnym – chodzi o Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż stawki określone we wspomnianym rozporządzeniu są maksymalne, co oznacza, że w praktyce mogą być niższe. Należy jednak pamiętać, że podaną w rozporządzeniu wysokość taksy notarialnej związanej z założeniem fundacji należy powiększyć o podatek VAT w wysokości 23%. Taksa będzie również powiększona w każdym przypadku, gdy notariusz wykona jakieś czynności dodatkowe – na przykład wykona odpisy aktu notarialnego.

Podsumowując kwestię opłat notarialnych należy stwierdzić, że nie da się jednoznacznie określić, ile kosztuje założenie fundacji. Maksymalne kwoty dla poszczególnych progów wartości funduszu założycielskiego podano we wspomnianym rozporządzeniu, jednak realna wysokość taksy jest zależna także od wymienionych wyżej czynników dodatkowych. Trzeba również pamiętać, że złożenie wniosku o wpis do KRS także podlega oddzielnej opłacie.

Rejestracja fundacji w KRS

Złożenie wniosku rejestracyjnego do Krajowego Rejestru Sądowego następuje po podpisaniu aktu notarialnego i należy do obowiązków fundatora, zarządu fundacji lub do osoby upoważnionej pisemnie przez fundatora. Wniosek musi być kompletny pod względem formalnym, co oznacza, że musi zawierać wymagane formularze urzędowe, a także niezbędne załączniki i dokumenty. Jak wspomniano powyżej konieczne jest również uiszczenie opłaty za rejestrację w KRS. Opłatę można uregulować w kasie sądu, w którym jest składany wniosek albo na właściwy rachunek.

W przypadku fundacji decydującej się na rejestrację wyłącznie w Krajowym Rejestrze Sądowym opłata wynosi 250 złotych, natomiast każda fundacja, która rejestruje się zarówno w KRS, jak i w rejestrze przedsiębiorców, musi uiścić opłatę w wysokości 600 złotych. W tej kwocie zawarta jest opłata za wpis do rejestru przedsiębiorców (500 zł) oraz opłata za ogłoszenie tej informacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (100 zł). W tym drugim przypadku nie jest pobierana opłata za wpisanie fundacji do rejestru fundacji, ponieważ obowiązuje zasada, iż w przypadku rejestracji danej organizacji w dwóch odrębnych rejestrach, za które należne są opłaty w odmiennej kwocie, sąd pobiera tylko opłatę wyższą.

Należy zaznaczyć, że fundacja uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego, czyli po weryfikacji przez sąd ważności czynności prawnych stanowiących podstawę wpisu oraz po stwierdzeniu, iż cel i statut danej fundacji są zgodne z aktualnie obowiązującymi regulacjami prawnymi. Wpisanie fundacji do KRS oznacza, że sąd zawiadamia o tym fakcie ministra właściwego ze względu na zakres jego działania i cele fundacji, a także starostę właściwego ze względu na siedzibę fundacji.

Przedstawicielstwo fundacji zagranicznej w Polsce

Ustawa o fundacjach przewiduje możliwość utworzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedstawicielstwa fundacji zagranicznej posiadającej siedzibę za granicą. Warunkiem utworzenia takiego przedstawicielstwa jest uzyskanie zezwolenia, wydawanego przez ministra właściwego ze względu na zakres swego działania oraz cele utworzenia przedstawicielstwa. Podobnie jak w przypadku fundacji tworzonych na terenie Polski cele fundacji zagranicznych muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne, a zatem nie mogą to być cele leżące jedynie w interesie fundatora czy osób z nim związanych.

Jeżeli przedstawicielstwo będzie prowadzić na terytorium Polski działalność gospodarczą, zastosowanie mają odrębne regulacje prawne dotyczące prowadzenia tego typu działalności przez przedstawicielstwa podmiotów zagranicznych w Rzeczpospolitej Polskiej.

Co istotne działalność istniejącego przedstawicielstwa fundacji zagranicznej jest ustawowo obowiązane do przestrzegania regulacji prawnych obowiązujących na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, a w przypadku narażania bezpieczeństwa lub interesów państwa na szkodę działalność przedstawicielstwa może zostać zawieszona przez właściwego ministra.