Według raportu NIK dotyczącego wyłudzeń podatku VAT w 2013 roku kwota wyłudzeń wyniosła 19,7 mld zł, w 2014 już 33,7 mld zł, a w 2015 było to aż 81,9 mld zł. Wprowadzona w życie z dniem 1 marca 2017 roku nowelizacja Kodeksu karnego ma za zadanie problem ten znacząco ograniczyć bądź nawet zlikwidować poprzez nałożenie dotkliwych sankcji karnych na osoby i przedsiębiorstwa wystawiające fałszywe faktury VAT.
Najczęściej do wyłudzeń VAT dochodzi w sytuacjach, kiedy
- fakturę wystawia istniejący podmiot, który jednak nie był faktycznym wykonawcą czynności (czynność miała miejsce, ale podatnikiem był ktoś inny);
- faktura jest wystawiana z tytułu czynności, która nie miała miejsca;
- fakturę wystawia podmiot fikcyjny, powołany do istnienia wyłącznie w celu wystawienia fałszywej faktury;
- faktura i dokumenty celne zostały wystawione na czynność pozorną (taką, która miała miejsce, ale zaistniała po to, by ukryć inną transakcję);
- fakturę wystawiono na dostawę towaru zadeklarowanego jako eksport albo dostawa wewnątrzwspólnotowa, podczas gdy w rzeczywistości dany towar nie opuszcza granic kraju;
- faktura została wystawiona na usługi deklarowane jako wykonane poza terytorium kraju, podczas gdy faktycznie miały one miejsce w kraju;
- faktura wystawiona została na usługi, za które należna jest podstawowa stawka podatkowa, jednak zostały zadeklarowane jako opodatkowane stawką obniżoną albo stawką 0%.
Jednym z najpowszechniejszych przestępstw skarbowych wykorzystywanych do wyłudzania VAT są tak zwane oszustwa karuzelowe. Najprościej rzecz ujmując polegają one na tym, że rozmaite firmy obracają tym samym towarem, jedynie pozorując faktyczny handel. Ponieważ podmioty zaangażowane w ten proceder są rejestrowane zarówno w kraju, jak i poza jego granicami, umożliwia to przestępcom ubieganie się o zwrot podatku VAT, który realnie nie został nigdy zapłacony i w ten sposób na uzyskanie znacznych korzyści majątkowych.
Obowiązujące do 1 marca 2017 sankcje były niewspółmiernie niskie w porównaniu do korzyści majątkowych uzyskiwanych przez przestępców z wyłudzania podatku VAT, co stanowiło jedną z najważniejszych przyczyn wyłudzeń na skalę wspomnianą powyżej. Szczególnie korzystały z możliwości okradania budżetu państwa relatywnie niskim kosztem i przy niewielkim ryzyku zorganizowane grupy przestępcze i mafijne. Omawiana nowelizacja Kodeksu karnego została wprowadzona głównie po to, by ukrócić ten proceder.
Niewspółmierność kar nakładanych na przestępców czerpiących zyski z wyłudzania VAT dobitnie pokazują statystyki za lata 2014-2016. W tym okresie wydano 253 wyroków, jednakże zaledwie w 31 przypadkach były to wyroki pozbawienia wolności – z reguły niskie. Najczęściej dochodziło do orzeczenia kary grzywny, także niewspółmiernie niskiej w porównaniu do uzyskanych korzyści, np. 1700 zł grzywny w przypadku zysku na kwotę 3 000 000 zł.
Zasadniczą zmianą w znowelizowanym Kodeksie karnym jest przede wszystkim wprowadzenie nowych kategorii przestępstw wraz z ich kwalifikacją prawną, a także uzależnienie długości kary pozbawienia wolności bezpośrednio od wysokości kwoty widniejącej na fakturze. Dotychczas stosowane były przepisy Kodeksu karnego skarbowego, którego zapisy nakazują brać pod uwagę przy określaniu wysokości kary realną wartość uszczuplenia podatku.
Nowe kategorie przestępstw to:
- wystawianie fikcyjnych faktur VAT,
- przerabianie i podrabianie faktur VAT w celu użycia jako autentycznych.
Dla obu rodzajów przestępstw zasadniczy wymiar kary wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności, przy czym dla przypadków mniejszej wagi w zakresie wystawiania fikcyjnych faktur okres pozbawienia wolności wynosi do 3 lat. Analogicznie, w mniejszej wagi przypadkach podrabiania lub przerabiania faktur okres pozbawienia wolności wynosi do 2 lat.
Wyłudzenie zwrotu VAT za fakturę opiewającą na co najmniej 5 milionów złotych lub uczynienie z tego rodzaju wyłudzeń stałego źródła dochodu jest po nowelizacji kwalifikowane jako zbrodnia i podlega karze od 3 do 15 lat pozbawienia wolności bez możliwości zastosowania warunkowego zawieszenia wykonywania kary.
Jeżeli wartość towarów lub usług na fakturze służącej do wyłudzenia VAT przekracza 10 milionów złotych, przestępstwo takie jest kwalifikowane jako najcięższa zbrodnia i zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 5 do 15 lat. Możliwe jest zastosowanie najwyższego wymiaru kary w postaci 25 lat bezwzględnego pozbawienia wolności w przypadku najcięższych przestępstw. Wysokość wyroku jest uzależniona wyłącznie od wartości brutto towarów oraz usług, na które została wystawiona fałszywa faktura. To zmiana istotna o tyle, że dotychczas stosowano jako podstawę wartość rzeczywistego uszczuplenia podatkowego, co prowadziło do niskich i nieadekwatnych wyroków.
Znowelizowany Kodeks karny dopuszcza również możliwość częściowego lub całkowitego złagodzenia kary dla przestępcy, który w toku postępowania ujawni wszystkie okoliczności przestępstwa oraz ujawni wszystkich wspólników zamieszanych w wyłudzanie VAT. Całkowita rezygnacja z wymierzenia kary jest możliwa jedynie w przypadku, gdy oprócz tego przestępca zwróci całość korzyści majątkowych odniesionych w jego wyniku.
Co istotne, nie istnieje ryzyko nałożenia kar na przedsiębiorców, w których fakturach VAT zostaną wykryte niedopatrzenia albo którzy popełnią niezamierzone błędy, ponieważ znowelizowany Kodeks karny precyzuje, iż nowe regulacje dotyczą wyłącznie osób działających umyślnie i celowo fałszujących faktury w celu uzyskania korzyści majątkowych.