Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) zwrócił się z oficjalnym zapytaniem1 do Rzecznika Praw Pacjenta (RPP) o to, czy wedle RPP jest on organem właściwym do tego, aby rozpoznawać wnioski i skargi osób pozbawionych wolności dotyczące udzielanych im świadczeń zdrowotnych w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. RPO zauważył, że wedle informacji jakie docierają do jego biura RPP odmawia zajmowania się tego rodzaju sprawami, wskazując jako właściwy tryb określony w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych2.
W odpowiedzi3 na wyżej wspomniane zapytanie Rzecznik Praw Pacjenta wskazał, że jego zdaniem prawa pacjenta, o których mowa w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta4, nie są tożsame z prawami osób pozbawionych wolności bądź tymczasowo aresztowanych, ponieważ prawa tych osób reguluje Kodeks karny wykonawczy5. W związku z tym skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności przysługuje przysługuje odmienny zakres ochrony, niekiedy ograniczony. Jako przykład wskazano brak możliwości wyboru przez osadzonych lekarza i pielęgniarki ambulatorium z izbą chorych, czy też lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. RPP wskazał, że jego zdaniem zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza prawa do opieki zdrowotnej, należy do zadań Służby Więziennej. W przypadku wniosku w zakresie nieprawidłowego działania jednostek penitencjarnych zgłoszonych przez osoby pozbawione wolności bądź tymczasowo aresztowane, zdaniem Rzecznika Praw Pacjenta, nie jest on organem właściwym do ich rozpatrywania.
Rzecznik Praw Obywatelskich w kolejnym wystąpieniu6 wskazał na zasadnicze wątpliwości, jakie powstają w związku ze stanowiskiem RPP. Pozbawienie wolności wiąże się z odrębnościami w udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w tym z pewnymi ograniczeniami. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich nie czyni to jednak z Rzecznika Praw Pacjenta organu generalnie niewłaściwego do rozpatrywania wniosków osób pozbawionych wolności. „Pacjentem” zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta jest osoba zwracająca się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystająca ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Definicja ta nie wyłącza zatem ze swego zakresu osób przebywających w zakładach karnych. Co więcej, przestrzeganie praw pacjenta jest obowiązkiem m. in. podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, do których należą również jednostki budżetowe, tworzone i nadzorowane przez Ministra Sprawiedliwości. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił przy tym uwagę na trzy praktyczne aspekty związane z ochroną praw pacjenta osób pozbawionych wolności.
Po pierwsze, na podstawie rozporządzenia w sprawie dokumentacji medycznej prowadzonej w podmiotach leczniczych dla osób pozbawionych wolności7 prowadzona jest dokumentacja medyczna dla omawianej grupy osób. Zbadanie zarzutu nieprawidłowego prowadzenia tej dokumentacji lub uniemożliwienia dostępu do niej leży zdaniem RPO w zakresie kompetencji Biura Rzecznika Praw Pacjenta. Dalej wskazano, że Minister Sprawiedliwości podejmuje decyzje dotyczące budżetu jednostek ochrony zdrowia w zakładkach karnych. Rezultatem jednej z takich decyzji jest sytuacja, w której w strukturze więziennej służby zdrowia nie ma obecnie możliwości hospitalizacji osób pozbawionych wolności chorych na WZW typu C. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich pacjenci pozbawieni wolności mają prawo oczekiwać, że Rzecznik Praw Pacjenta stanie na straży ich prawa dostępu do opieki medycznej, którego naruszenie mogło wynikać z decyzji Ministra Sprawiedliwości. Trzecim aspektem ochrony praw pacjenta w zakładach karnych jest prawo złożenia wniosku dotyczącego praw pacjenta przez osobę bliską i działająca na jej rzecz osoby osadzonej. Tryb przewidziany w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego uprawnia do złożenia skargi wyłącznie skazanego, tymczasem ustawa o prawach pacjenta określa uprawnienia także innych osób.
W pełni podzielając wątpliwości podniesione przez Rzecznika Praw Obywatelskich odnośnie wykładni prawa prezentowanej przez Rzecznika Praw Pacjenta polegającej na faktycznym odmawiania osadzonym ochrony ich praw jako pacjentów dodam, że wedle aktualnych statystyk Służby Więziennej8 w jednostkach penitencjarnych na dzień 5 maja 2023 r. przebywa ponad 78 tys. osób.
adw. Filip Niemczyk
Artykuł jest fragmentem tekstu opublikowanego w miesięczniku „PULS” 5/2023
1https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-04/Do_RPP_wiezienia_wzw_leczenie_08.02.2023.pdf dostęp: 10.05.2023 r.
2Rozporządzenie z dnia z dnia 14 września 2022 r., Dz. U. poz. 1960.
3https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-04/Odpowiedz_RPP_wiezienia_wzw_leczenie_21.02.2023.pdf dostęp: 10.05.2023 r.
4Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r., Dz. U. 2009 Nr 52 poz. 417.
5Dz.U. 1997 nr 90 poz. 557.
6https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-04/Do_RPP_wiezienia_wzw_leczenie_ponowne_18.04.2023.pdf dostęp: 10.05.2023 r.
7Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 lipca 2022 r., Dz.U. 2022 poz. 1659.
8https://www.sw.gov.pl/assets/67/67/13/6509b8eabceea0f43eba4424f3cba07cc1afe7a1.pdf dostęp: 10.05.2023 r.