Chirurgia estetyczna to dziedzina medycyny, której głównym celem jest poprawa wyglądu pacjenta poprzez naprawę niedoskonałości występujących na jego ciele. Zabiegi z zakresu chirurgii estetycznej podzielić można na dwie kategorie. Pierwszą z nich są zabiegi o charakterze leczniczym, drugą zaś takie zabiegi, które nie są uzasadnione celem leczniczym. Zabiegi o charakterze leczniczym wykonuje się w przypadku wystąpienia medycznie uzasadnionych przesłanek, w szczególności zamiarem dokonania korekty fizycznych anomalii i uszkodzeń ciała, ale również celem złagodzenia negatywnych odczuć psychicznych pacjenta. Najczęściej zabiegi z zakresu chirurgii estetycznej w celu leczniczym wykonuje się u pacjentów, którzy doznali uszczerbku na ciele wskutek wypadków, stanów chorobowych bądź u pacjentów urodzonych z wadami rozwojowymi. Do tego typu zabiegów zaliczamy m.in. rekonstrukcję zniekształceń pooparzeniowych, powypadkowych, czy chirurgiczne leczenie wad rozwojowych. Do odrębnej kategorii zaliczamy zabiegi z zakresu chirurgii estetycznej o charakterze nieleczniczym, których wykonanie nie jest uzasadnione bezpośrednio medycznym celem. Tego rodzaju zabiegi służą poprawie wizualnej atrakcyjności pacjenta, podkreśleniu urody, zniwelowaniu takich elementów fizjonomii, które w przekonaniu pacjenta stanowią defekt, czy też oznakę starzenia. Zaliczamy do nich m.in. korektę małżowin usznych, czy nosa, jak również plastykę powiek, czy liposukcję.
W ostatnich latach medycyna estetyczna przeżywa dynamiczny rozwój, co wpływa zarówno na poszerzanie zakresu usług oraz udoskonalanie stosowanych metod i technik, jak i na wzrost bezpieczeństwa zabiegów. Niewątpliwie okoliczności te przekładają się bezpośrednio na rosnący poziom zainteresowania pacjentów zabiegami z zakresu chirurgii estetycznej.
Zabiegi chirurgii estetycznej o charakterze nieleczniczym
W przedmiotowym artykule postaram się omówić zagadnienie prawnych przesłanek dopuszczalności zabiegów z zakresu chirurgii estetycznej o charakterze nieleczniczym, a zatem tych, które nie są uzasadnione celem medycznym, lecz służą wyłącznie poprawie wyglądu. Właśnie z uwagi na fakt, że tego rodzaju zabiegi nie są podyktowane koniecznością leczenia, lecz chęcią zniwelowania defektów urody, to przyjmuje się dla zasadności ich wykonania bardziej restrykcyjne przesłanki, aniżeli w przypadku tych zabiegów chirurgicznych, którym przyświeca cel medyczny. Na gruncie prawnym doktryna i orzecznictwo wykształciły trzy główne przesłanki warunkujące dopuszczalność pozbawionych celu medycznego zabiegów chirurgii estetycznej.
Zgoda pacjenta
Pierwszą z przesłanek dopuszczalności tego rodzaju zabiegu jest zgoda pacjenta na jego wykonanie. Podkreślić należy, że w tym przypadku wymaga się tzw. zgody „objaśnionej” i „świadomej”. Oznacza to w praktyce, że na lekarzu spoczywa ciężar udzielenia pacjentowi wszelkich informacji o zabiegu, w zakresie rodzaju leczenia, jego celowości i oczekiwanych rezultatów. W szczególności lekarz obowiązany jest poinformować pacjenta o wszelkim występującym, a możliwym do przewidzenia ryzyku związanym z wykonaniem zabiegu i wszelkich ewentualnych negatywnych skutkach. Lekarz powinien poinformować pacjenta o możliwości wystąpienia nawet tego rodzaju komplikacji i powikłań, które pojawiają się sporadycznie i incydentalnie. Pacjent winien posiadać pełną wiedzę na temat ewentualnych zagrożeń, jakie niesie za sobą wykonanie zabiegu, by w sposób rozważny i świadomy móc podjąć decyzję o wyrażeniu zgody na jego przeprowadzenie.
Ryzyko zabiegu
Drugą z przesłanek dopuszczalności takiego zabiegu jest istnienie najwyżej przeciętnego ryzyka dla zdrowia pacjenta, a więc takiego, które nie może stwarzać niebezpieczeństwa zgonu lub istotnego pogorszenia stanu pacjenta. Oznacza to w istocie, że lekarz analizując konkretny przypadek musi oszacować poziom występującego ryzyka związanego z zabiegiem dla zdrowia pacjenta i odnieść go do potencjalnych korzyści możliwych do uzyskania. Stopień ryzyka różnicuje się z perspektywy rodzaju zabiegu, stanu zdrowia pacjenta, czy wieku. W sytuacji gdy lekarz stwierdzi, iż wykonanie zabiegu wiąże się z ponadprzeciętnym ryzykiem, czyli takim, które grozi pacjentowi utratą życia, czy wywołaniem szczególnie negatywnych skutków dla jego zdrowia, winien odmówić wykonania takiego zabiegu nawet wówczas, gdy uzyskałby na jego wykonanie świadomą i objaśnioną zgodę pacjenta. W sytuacjach, w których wykonanie zabiegu zagraża życiu lub zdrowiu pacjenta, nawet akceptacja przez pacjenta takiego ryzyka, nie zwalnia lekarza z odpowiedzialności i rodzi powinność odmowy wykonania zabiegu po stronie lekarza. Wykonany w takich warunkach zabieg skutkuje powstaniem po stronie lekarza winy, nawet wówczas, gdy w pozostałym zakresie przeprowadzony został zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej.
Kwalifikacje lekarza
Trzecią przesłanką warunkującą dopuszczalność wykonania zabiegu z zakresu chirurgii estetycznej jest posiadanie przez lekarza specjalnych kwalifikacji w tym zakresie. Pod pojęciem specjalnych kwalifikacji rozumie się nie tylko zdobyte wykształcenie, ale również konieczną wiedzę i kompetencje praktyczne. Podejmując się przeprowadzenia zabiegu lekarz zobowiązuje się do roztoczenia nad pacjentem kompleksowej opieki w zakresie kwalifikacji do zabiegu i stosownego przygotowania pacjenta, a także udzielenia pacjentowi koniecznej opieki w okresie pozabiegowym.
Podsumowanie
Reasumując, bez wątpienia pacjenci coraz częściej korzystają z dobrodziejstw medycyny estetycznej, z możliwości poprawienia urody, czy zniwelowania trudnych do zaakceptowania oznak starzenia. Pamiętać jednak należy, że pojęcie piękna ma niewątpliwie subiektywny charakter i odnośnie zabiegów z zakresu chirurgii estetycznej pacjent winien polegać na wiedzy, doświadczeniu i opinii specjalisty. To na lekarzu spoczywa obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji do pracy nad konkretnym przypadkiem, ale również obowiązek oceny ryzyka związanego z zabiegiem i odmowy wykonania tego zabiegu w sytuacji, gdy mógłby wywołać dla pacjenta negatywne skutki zdrowotne. Nie mniej istotną jest powinność kompleksowego poinformowania pacjenta o zabiegu, jego ryzyku i możliwych skutkach. Zachowanie powyższych standardów nie tylko przesądza o dopuszczalności wykonania zabiegu, ale także zwiększa poziom bezpieczeństwa – zarówno pacjenta, jak i lekarza.
Autor: adw. Paulina Anuszkiewicz