Geriatria jest jedną z tych dziedzin medycyny, przed którymi stoją największe współczesne wyzwania. Opieka nad osobami starszymi generuje zasadnicze problemy natury ekonomicznej, prawnej i etycznej, z którymi tylko częściowo jesteśmy w stanie sobie poradzić.
Społeczeństwo w Polsce się starzeje
Tendencje demograficzne wskazują na znaczący postęp starzenia się populacji mieszkańców Polski. W konsekwencji liczba osób, których dotykają dolegliwości związane ze starością nieustannie rośnie. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w Polsce od 2025 roku nastąpi skokowy wzrost odsetka osób w wieku powyżej 80. roku życia, które obecnie stanowią 3% społeczeństwa, natomiast do 2035 ten wskaźnik sięgnie 7%. Środki przeznaczane na opiekę geriatryczną już teraz są niewystarczające. W zdecydowanej większości, zarówno potrzeby, jak i koszty leczenia, rosną wraz z liczbą przeżytych lat. Jak pokazują dane średnia liczba łóżek opieki długoterminowej na 1 tysiąc osób w wieku powyżej 65 lat w dwudziestu wybranych krajach OECD wynosi 49,1. W Polsce – 17,5 i nic nie wskazuje na to, aby w najbliższej przyszłości miał nastąpić znaczący wzrost nakładów na świadczenia związane z opieką medyczną nad osobami starszymi.
Opieka nad osobami w zaawansowanym wieku spada w dużej mierze na rodziny pacjentów, które nie zawsze mają odpowiednie warunki i wiedzę, aby taką opiekę odpowiednio sprawować. Osoba starsza, cierpiąca chociażby na otępienie, czy też u której rozwija się choroba Alzheimera, nie tylko nie jest w stanie radzić sobie w codziennych sprawach i jest narażona na urazy, wypadki, zagubienia, ale przede wszystkim jest podatna na wpływ osób trzecich, przez co jest łatwym celem oszustw i manipulacji. Dla dobra takiej osoby powinno się zmierzać do chociażby częściowego jej ubezwłasnowolnienia, co wymaga złożenia stosownego wniosku do sądu. Opiekun ustanowiony dla osoby ubezwłasnowolnionej ma możliwość sprawowania ochrony nad osobą i majątkiem seniora, o czym warto informować osoby, które faktycznie taką opiekę sprawują.
Problemy opieki nad osobami starszymi
Hospitalizacja pacjentów geriatrycznych w zdecydowanej większości przypadków odbywa się na oddziałach chorób wewnętrznych. Osoby takie są powszechnie uznawane za pacjentów trudnych, a ich leczenie jest kosztowne. Oddziały wewnętrzne nie są przeznaczone do długoterminowej hospitalizacji, która charakterystyczna jest dla geriatrii. Pacjent w zaawansowanym wieku trafia do szpitala zazwyczaj w związku z pogorszeniem stanu zdrowia, niejednokrotnie nagłym. Wraz z poprawą stanu zdrowia, powinien być zatem ze szpitala wypisany. W przypadku pacjentów w starszym wieku bywa to jednak trudne, ponieważ takie osoby często potrzebują nieustannej opieki, zbliżonej do warunków szpitalnych. Brak odpowiednich placówek o profilu geriatrycznym powoduje, że decyzja o wypisaniu pacjenta ze szpitala jest ryzykowna. Lekarz nie ma żadnej pewności, czy po opuszczeniu szpitala pacjent otrzyma odpowiednią opiekę i czy nie wróci wkrótce na izbę przyjęć w gorszym stanie, aniżeli wówczas, gdy opuszczał szpital. W praktyce zdarza się również, że pacjent w zaawansowanym wieku przez wiele tygodni przebywa na różnych oddziałach szpitalnych, aż w końcu jest wypisywany do domu lub też wraca na oddział wewnętrzny. Interna staje się często miejscem, gdzie tacy chorzy umierają, a personel tam pracujący wykonuje zadania z zakresu opieki terminalnej.
Prawne problemy opieki medycznej nad osobami w podeszłym wieku
Konstytucja RP w art. 68 nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Najwyższa Izby Kontroli już w 2015 r. donosiła, że w Polsce nie ma systemu opieki medycznej nad pacjentami w podeszłym wieku. Brakuje geriatrów, specjalistycznych poradni, oddziałów szpitalnych. Głównej bariery NIK upatrywał w metodzie rozliczania świadczeń medycznych przez NFZ, która zakłada finansowanie tylko jednej choroby, choć ludzie starsi z reguły cierpią na kilka schorzeń jednocześnie. Zdaniem NIK pacjent w podeszłym wieku kompleksowo prowadzony przez geriatrę funkcjonuje lepiej, a jego leczenie kosztuje mniej. Jako prawnik dodam jeszcze, że dobrze zorganizowany i odpowiednio finansowany system opieki nad osobami starszymi minimalizuje ryzyko błędów. Lekarz, który dysponuje nowoczesnym sprzętem i łatwo może uzyskać wyniki niezbędnych badań, działa skuteczniej. Tymczasem za niewydolność i złą organizację systemu lekarze często ponoszą odpowiedzialność osobistą, bo przecież lekarz zgodził się pracować w określonych warunkach.
W geriatrii, niczym w soczewce, skupiają się zasadnicze problemy toczące dzisiejszą służbę zdrowia. Perspektywy na przyszłość są niestety złe, a konsekwencje procesów demograficznych – nieuniknione. Należy mieć nadzieję, że coraz częstsze głosy domagające się zasadniczych zmian w systemie opieki nad osobami starszymi zostaną chociażby w części wysłuchane. Kwestie te podnoszone są nie tylko przez środowisko lekarskie, ale również organizacje społeczne, czy Rzecznika Praw Obywatelskich. Wszyscy przecież życzymy sobie dożycia starości i przeżycia jej godnie.