Oparcie działalności organizacji pożytku publicznego wyłącznie o środki pochodzące z dotacji, składek członkowskich czy darowizn coraz częściej jest niewystarczające, by fundacje czy stowarzyszenia były w stanie stabilnie i nieprzerwanie realizować swą działalność statutową. Z tego właśnie powodu polskie prawo przewiduje możliwość pozyskiwania przez tego typu organizacje środków finansowych ze źródeł innych niż tradycyjne. W efekcie fundacja prowadząca działalność gospodarczą nie jest już dziś rzadkim widokiem, choć wiele osób takie finansowanie działalności statutowej uznaje za zaprzeczenie idei organizacji pożytku publicznego. Warto jednak pamiętać, że działalność statutowa to nie to samo, co działalność zarobkowa (gospodarcza) – poniżej wyjaśniamy, na jakich zasadach organizacje pożytku publicznego mogą prowadzić działalność gospodarczą.
Co mówią przepisy?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami prawnymi (Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej) za działalność gospodarczą uznaje się zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Warto zaznaczyć, że wchodząca w życie z dniem 30 kwietnia 2018 r. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców definiuje działalność gospodarczą nieco inaczej – w myśl nowych zapisów jest to „zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły”. W obu przypadkach widać jednak wyraźnie, iż prowadzenie działalności gospodarczej ma na celu osiągnięcie zysku, a zatem koszty takiej działalności muszą być niższe, niż przychody.
Stowarzyszenie a działalność gospodarcza
Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, o ile posiada osobowość prawną, czyli jest tzw. stowarzyszeniem rejestrowym (czyli zarejestrowanym w Krajowym Rejestrze Sądowym). Zyski osiągane przez stowarzyszenie w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą muszą być przeznaczone na działalność statutową i nigdy nie mogą byc dzielone pomiędzy członków stowarzyszenia.
Fundacja a działalność gospodarcza
Zapisy zawarte w Ustawie z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach stanowią, iż fundacja może prowadzić działalność gospodarzą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Ustawa określa, iż warunkiem koniecznym do rozpoczęcia działalności gospodarczej jest przeznaczenie przez fundację co najmniej 1000 zł na ten cel, a także uzyskanie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Co istotne, środki na działalność gospodarczą muszą być zabezpieczone w funduszu założycielskim (dla nowopowstających fundacji) lub wydzielone z majątku fundacji (w przypadku fundacji już istniejących). Podobnie jak w przypadku stowarzyszeń zyski z działalności gospodarczej muszą zostać przeznaczone na działalność statutową i nie mogą być dzielone pomiędzy członków.
Jaki cel powinna mieć prowadzona działalność?
Jak już wspominaliśmy powyżej działalność gospodarcza prowadzona przez organizację pożytku publicznego może mieć jedynie charakter wspomagający wobec działalności statutowej. W praktyce oznacza to, że nigdy nie może ona dominować nad celami określonymi w statucie organizacji. Warto jednak zauważyć, że cel prowadzenia działalności gospodarczej w przypadku stowarzyszeń i fundacji jest zasadniczo taki sam: wygenerowanie zysków, które zostaną przeznaczone na realizację celów statutowych.
Taka dywersyfikacja źródeł finansowania pozwala organizacjom pożytku publicznego uzyskać określoną niezależność finansową, co z kolei przekłada się na większą stabilność samej organizacji, jak i podejmowanych przez nią działań. Dla przykładu: stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą i osiągające zyski, dzięki którym powstała rezerwa finansowa, będzie mogło nadal funkcjonować nawet wtedy, gdy stowarzyszenie nie pozyska środków na działalność ze źródeł tradycyjnych (sponsoring, dotacje, darowizny, składki członkowskie, itp.).
Czy skala działalności ma znaczenie?
Skala prowadzenia działalności gospodarczej przez organizacje pożytku publicznego jest istotna o tyle, że (zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi) nie może to być działalność dominująca. Inaczej rzecz ujmując: działalność gospodarcza fundacji czy stowarzyszenia nigdy nie może stanowić nadrzędnego celu istnienia danej organizacji ani dominować nad jej celami statutowymi. Zyski wypracowane przez taką organizację jako efekt prowadzenia działalności gospodarczej mogą służyć wyłącznie do finansowania działalności zdefiniowanej w statucie stowarzyszenia czy fundacji.