W niniejszych artykule przedstawię odpowiedzi na pytania w jakich postępowaniach, w oparciu o jakie zasady i w odniesieniu do jakich zdarzeń może być orzeczony trwały lub tymczasowy zakaz wykonywania zawodu lekarza.
Orzeczenie o zakazie wykonywania zawodu
Podstawową rzeczą, o której należy pamiętać jest, że orzeczenie wspomnianego zakazu może być zawarte wyłącznie w skazującym wyroku sądu powszechnego lub dyscyplinarnego wobec osoby, która popełniła przestępstwo bezpośrednio związane z wykonywaniem zawodu lekarza lub uchybiła zasadom etyki lekarskiej. Oznacza to, że zakaz taki nie może być orzeczony w postępowaniu cywilnym (np. o odszkodowanie za błąd), ani też w innym trybie, chociażby przez Wojewódzką Komisję ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych. Zakaz taki nie może być również orzeczony w sprawie, która nie dotyczy bezpośrednio wykonywania zawodu.
Jednym organów uprawnionych do orzeczenia zakazu jest sąd lekarski, który wobec lekarza winnego naruszenia zasad etyki i godności zawodu może orzec zawieszenie prawa do wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat lub dożywotnie pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Należy jednak zaznaczyć, że kary te stanowią najsurowsze środki, jakimi sąd ów dysponuje, a katalog kar przewidzianych w art. 83 ustawy o izbach lekarskich jest szeroki, obejmuje bowiem również upomnienie, naganę, karę pieniężna, czy zakaz pełnienia funkcji kierowniczych.
Wobec kogo może być orzeczony zakaz wykonywania zawodu
Pozbawienie prawa wykonywania zawodu jest karą najsurowszą z możliwych, a zatem może być orzeczona wobec sprawców wyjątkowo ciężkich przewinień. Ustawa o izbach lekarskich nie wskazuje konkretnych przesłanek stosowania poszczególnych kar, pozostawiając w tym zakresie autonomię sądowi lekarskiemu Posługując się analogią do przepisów prawa karnego należy jednak przyjąć, że zastosowanie najsurowszej kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu może odnosić się do tych tylko sprawców, dla których dane przewinienie nie było tylko pewną incydentalną sytuacją na drodze zawodowej, ale tych którzy na zawsze powinni być wyeliminowani ze społeczności lekarskiej.
Wedle informacji podanych przez Naczelną Izbę Lekarską w latach 2000-2014 na terenie całego kraju orzeczono kilkanaście kar trwałego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu. Są to zatem pojedyncze przypadki. Orzeczenia o czasowym zawieszeniu w prawach do wykonywania zawodu stanowią znikomy ułamek kar orzekanych w każdym roku przez sądy lekarskie. Dla przykładu w Śląskiej Izbie Lekarskiej na przestrzeni lat 2008-2012 zawieszono czasowo w prawie wykonywania zawodu 19 osób, w tym 6 w 2011 roku.
Przykładem zdarzenia, w związku z którym sąd lekarski pozbawił lekarza prawa do wykonywania zawodu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2015 r., sygn. SDI 38/15) było sytuacja, gdy obwiniony lekarz pod pozorem udzielania pomocy lekarskiej doprowadził pacjentkę do stanu wyłączającego możliwość podjęcia świadomej decyzji, a następnie doprowadził ją do obcowania płciowego. W uzasadnieniu wyroku sąd lekarski wskazał, że to rażące naruszenie relacji lekarza i pacjenta „kładzie się ponurym cieniem na korporacji lekarskiej”.
Przykładem błędu, który wiązał się z orzeczeniem wobec lekarza kary zawieszenia w wykonywaniu zawodu lekarza na okres 1 roku była sytuacja, gdy lekarz specjalista chirurg wykonujący zabieg operacyjny apendektomii nie dochował należytej staranności w trakcie otwierania jamy otrzewnej co skutkowało uszkodzeniem tętnicy biodrowej zewnętrznej prawej, prawego moczowodu, prawego powrózka nasiennego z następową martwicą jądra prawego i tym samym naraził pacjenta na dalsze operacje naprawcze i znaczny uszczerbek na zdrowiu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2016 r., sygn. SDI 31/16). W uzasadnieniu wyroku wskazano, że obwiniony lekarz nie tylko wykonywał zabieg „po omacku”, bez właściwego wglądu w pole operacyjne, ale także ignorował zgłaszane przez pacjenta po zabiegu dolegliwości i nierzetelnie dokonywał wpisów w dokumentacji medycznej.
Zakaz wykonywania zawodu w prawie karnym
Zakaz wykonywania zawodu jest również jednym ze środków karnych przewidzianych w Kodeksie karnym. Zgodnie z art. 41 § 1 k.k. sąd może orzec zakaz wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca okazał, że dalsze jego wykonywanie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Kodeks karny wymaga zatem, aby przed orzeczeniem zakazu wykonywania zawodu zostało niezbicie wykazane, że dalsze jego wykonywania przez oskarżonego stanowi niebezpieczeństwo. W przypadku oskarżonego lekarza oznaczałoby zatem nie tylko stwierdzenie winy za zarzucany czyn, ale także przyjęcie, że dany lekarz jest zagrożeniem dla pacjentów. Orzeczenia sądu karnego o zakazie wykonywania zawodu przez lekarza są rzadkie, a jako przykład można wskazać lekarkę skazaną za kilkukrotne przerwanie ciąży wbrew przepisom obowiązującej w tym zakresie ustawy, przy czym skutkiem jednego nieprawidłowo przeprowadzonego zabiegu było ciężkie uszkodzenie płodu oraz narażenie życia matki (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt II Aka 470/12).
Orzeczenie zakazu wykonywania zawodu lekarza jest możliwe zarówno w postępowaniu karnym, jak i dyscyplinarnym. Środek ten stanowi najsurowszą karę, jaką dysponuje sąd lekarski. Orzeczenie zakazu przez sąd powszechny wymaga spełnienia przesłanki niebezpieczeństwa dalszego wykonywania zawodu przez lekarza. Przywołane powyżej przykłady orzeczeń, a także dostępne statystki, pokazują, że orzeczenia o zakazie wykonywania zawodu, chociażby tymczasowym, nie zdarzają się często, a środki te przeznaczone są dla sprawców szczególnie rażących i szkodliwych czynów.