Często kiedy w sądach rozstrzygane są sprawy o opiekę nad nieletnimi, których rodzice nie są zdolni do opiekowania się nimi sąd staje przed wyborem czy nadać osobom które chcą zająć się tymi dziećmi miano rodziny zastępczej czy opiekuna prawnego. Czym tak naprawdę są te instytucje? Jakie podobieństwa i różnice między nimi występują? Postaramy się to nieco przybliżyć w poniższym tekście.
Czym jest rodzina zastępcza?
Rodzina zastępcza jest to instytucja powoływana na mocy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. 2011 nr 149 poz. 887). Pieczą zastępczą w formie rodzinnej obejmowane są dzieci, które z jakichkolwiek powodów nie mają zapewnionej opieki przez rodziców. Dziecko trafia do rodziny zastępczej za uzyskaniem zgody rodziny, w której ma się znajdować i po uzyskaniu orzeczenia sądu rodzinnego o konieczności umieszczenia dziecka w takiej rodzinie. Dziecko będące pod opieką rodziny zastępczej może w niej przebywać do osiągnięcia pełnoletniości lub maksymalnie do 25 roku życia jeżeli zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki. W jednej rodzinie może jednorazowo przebywać troje dzieci lub osób które osiągnęły pełnoletniość będąc pod opieką tej rodziny. Wyjątek stanowi tu rodzeństwo które, jeżeli rodzina zastępcza wyrazi na to zgodę, może wspólnie przebywać w jednej rodzinie. Każdej rodzinie zastępczej przysługuje świadczenie na koszt utrzymania każdego dziecka znajdującego się w tej rodzinie. Do świadczenia na koszt utrzymania dziecka w razie jego niepełnosprawności bądź innych dodatkowych kosztów przysługują dodatki pieniężne pozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków życia dziecku które ich wymaga. Dziecko przebywające w rodzinie zastępczej ma szansę powrotu do swojej rodziny biologicznej w przypadku kiedy pod nadzorem odpowiednich instytucji rodzina ta będzie w stanie wykazać, że jest już zdolna do tego aby w pełni zaopiekować się dziećmi, które wcześniej zostały umieszczone w rodzinie zastępczej.
Opieka prawna dziecka
Opieka prawna jest instytucją opisaną w ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59). Sąd opiekuńczy ma obowiązek ustanowić opiekę nad dzieckiem jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska bądź są oni nieznani. Opiekunem powinna być osoba wyznaczona przez ojca lub matkę, którzy mieli jeszcze w tym czasie możliwość sprawowania opieki nad dziećmi. Jeżeli nie ma takiej osoby, opiekunem powinna zostać osoba spokrewniona z małoletnim. W przepisach istnieje zastrzeżenie iż w przypadku rodzeństwa opieka nad nim powinna być w miarę możliwości sprawowana przez tę samą osobę. Opiekun na swoje własne żądanie może wystąpić o ustanowienie stosownego wynagrodzenia jednorazowego lub okresowego za sprawowanie opieki po jej ustaniu.
Zasadnicze różnice pomiędzy opieką prawną dziecka a rodziną zastępczą
Porównując te dwie instytucje widzimy jak wiele podobieństw między nimi zachodzi. Istotniejsze jest jednak zwrócenie uwagi na różnice jakie między nimi dostrzegamy. Najważniejszą z nich są prawa rodzicielskie rodziców biologicznych dziecka do opieki nad nim. W przypadku rodziny zastępczej prawa te są ograniczone, czyli każda ważniejsza decyzja dotycząca dziecka taka jak wybór szkoły czy wyjazd za granicę musi być zatwierdzona przez rodzica i poparta jego zgodą na to. W przypadku ustanowienia opieki jest nieco inaczej. Rodzice biologiczni są najczęściej pozbawieni zupełnie praw do opieki nad dziećmi bądź są nieznani. Daje to dużo większe pole opiekunowi na wpływ na życie dziecka. W tym przypadku to on jest osobą decyzyjną jeżeli chodzi o życie i dobro dziecka. Oczywiście musi częściowo konsultować je z sądem rodzinnym ale i tak uprawnienia te są dużo szersze. Drugą wyraźną rozbieżnością jest kwestia finansowania utrzymania dzieci. W przypadku rodziny zastępczej otrzymuje ona stałe comiesięczne kwoty przeznaczone na dzieci będące pod jej opieką, a dodatkowo istnieje możliwość otrzymywania świadczeń jeżeli któreś z dzieci będące pod opieką rodziny zastępczej wymaga większych nakładów finansowych (chodzi tu między innymi o niepełnosprawność dziecka). W przypadku opieki takie świadczenia są bardzo ograniczone. Jeżeli opiekun prawny sam nie wystąpi o ustanowienie dla niego wynagrodzenia może liczyć jedynie na zasiłek rodzinny bądź pieniądze pochodzące z programu 500+. Patrząc jednak na środki jakie otrzymuje rodzina zastępcza możemy śmiało stwierdzić, że jest ich nieporównywalnie mniej. Opiekun nie otrzymuje żadnych funduszy na rzecz dzieci którymi się zajmuję. Jedyne co może zrobić to wystąpić z żądaniem o wynagrodzenie za sprawowanie opieki. Może to zrobić jednak dopiero po ustaniu opieki, czyli zazwyczaj po osiągnięciu pełnoletności przez dziecko. Jeżeli zaś chodzi o pozostałe aspekty obydwu tych form sprawowania opieki nad dziećmi nie zachodzą między nimi znaczne różnice dlatego możemy uznać je za dość podobne.
Autor artykułu Małgorzata Tobiasz