Niepoczytalność i leczenie psychiatryczne w prawie karnym.

Niepoczytalność i leczenie psychiatryczne w prawie karnym.

Prawo i medycynę łączy wiele aspektów. Jednym z najważniejszych jest związek pomiędzy prawem karnym a psychiatrią, w szczególności w kontekście poczytalności sprawcy czynu zabronionego, a także możliwości zastosowania przymusowego leczenia wobec osób niebezpiecznych.

Niepoczytalność w świetle kodeksu karnego

Pojęcie niepoczytalności zostało jednoznacznie sformułowane w art. 31 § 1 Kodeksu karnego, zgodnie z którym sprawca czynu zabronionego nie ponosi odpowiedzialności karnej – nie popełnia przestępstwa, gdy nie można mu przypisać winy z tego powodu, że w czasie popełnienia czynu nie miał możliwości rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem, a przyczyną tego była jego choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych. Sprawca taki nie zostaje ukarany za popełniony czyn, ale przepisy pozwalają na zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających.

Wbrew częstemu przekonaniu całkowita niepoczytalność sprawcy w czasie popełnienia czynu należy do sytuacji rzadkich i skrajnych. Stan taki musi być stwierdzony opinią psychiatryczno-psychologiczną, a z punktu widzenia psychiatrycznego sytuacja taka występuje w przypadku skrajnego nasilenia zaburzeń takich funkcji psychicznych, jak świadomość, bądź głębokiego zaburzenia czynności poznawczych: spostrzegania (np. złudzenia czy omamy), myślenia (np. urojenia traktowane jako zaburzenia treści procesów myślowych) czy zaburzenia toku myślenia (np. splątanie). Występują one także w głębokich zaburzeniach emocjonalnych (np. skrajny lęk, wściekłość lub przerażenie), a także w znacznie nasilonych zaburzeniach aktywności i działań ruchowych (np. skrajne pobudzenie ruchowe w schizofrenii). Wśród przyczyny wyłączenia poczytalności występują najczęściej diagnozuje się: schizofrenię, uporczywe zaburzenia urojeniowe, ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, zaburzenia schizoafektywne, psychotyczne postaci zaburzeń nastroju, zaburzenia psychotyczne na podłożu organicznym, zaburzenia psychotyczne na podłożu używania substancji psychoaktywnych1.

Środki zabezpieczające stosowane przez sąd

Do wspomnianych wyżej środków zabezpieczających, jakie może zastosować sąd, należą: przymusowy pobyt w zakładzie psychiatrycznym, terapia lub terapia uzależnień, ewentualnie elektroniczna kontrola miejsca pobytu. Środki te mają zasadniczo różny charakter i funkcję, aniżeli kara. Przede wszystkim sąd nie określa z góry czasu ich stosowania. Ocena zasadności i długości uzależniona jest od postępów terapeutycznych sprawcy oraz ryzyka niebezpieczeństwa z jego strony, a zatem zależy przede wszystkim od opinii i diagnozy psychiatrycznej. Co więcej, jeżeli zachowanie sprawcy po uchyleniu środka zabezpieczającego wskazuje, że zachodzi jednak konieczność stosowania środków zabezpieczających, sąd, nie później niż w ciągu 3 lat od uchylenia środka, może ponownie orzec środek zabezpieczający.

Najdalej idącym środkiem jest oczywiście przymusowy pobyt w zakładzie psychiatrycznym. Stosuje się go jedynie wówczas, kiedy inne środki nie są wystarczające dla zapewnienia bezpieczeństwa, a istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca popełni ponownie czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości.

Wspomniane wyżej środki zabezpieczające stosuje się także wobec innych grup sprawców, którzy jednak mogą równocześnie podlegać karom, w szczególności karze więzienia. Mowa tu sprawcach, u których wystąpiła w czasie czynu ograniczona poczytalność, to znaczy mieli istotnie ograniczoną zdolność rozpoznawania znaczenia czynu ze względu na zakłócenie funkcji psychicznych, ale nie nastąpiło całkowite jej zniesienie. Nadto środki zabezpieczające stosuje się także w razie skazania za ciężkie przestępstwa popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych, a także w razie skazania na karę pozbawienia wolności za niektóre przestępstwa popełnione w związku z zaburzeniem osobowości o takim charakterze lub nasileniu, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. Wreszcie, środki zabezpieczające stosuje się w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka. W każdym przypadku potrzeba zastosowania określonego środka oceniana jest przez biegłych psychiatrów oraz psychologów.

Pomimo tego, że ustawa karna daje możliwość wyboru różnych środków zabezpieczających, często mówi się w tym kontekście o przypadkach nadużywania detencji w zakładzie psychiatrycznym. Kontrowersje dotyczą jednak przede wszystkim pobytu w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie, gdzie zostały skierowane osoby skazane w latach 80. na kary śmierci, następnie zamienione na kary 25 lat pozbawienia wolności. O ile co do formuły tzw. ustawy o bestiach można zgłaszać uzasadnione wątpliwości z punktu widzenia praw człowieka, tak stosowanie omówionych powyżej środków zabezpieczających takich wątpliwości nie wydaje się wzbudzać. Uzasadnionym jest jednak, aby środki wolnościowe, w szczególności terapię uzależnień, czy elektroniczną kontrolę miejsca pobytu, polegającą na umieszczeniu nadajnika na kostce lub nadgarstku sprawcy, postrzegać jako skuteczną alternatywę dla bezterminowej terapii zamkniętej.

1J. Gierowski, L. Paprzycki, Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające. Zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, Warszawa 2013.

Czy ta publikacja była przydatna?

Kliknij na gwizdki aby ocenić!

Średnia ocen: 2.3 / 5. Ilość ocen: 3

Na razie brak ocen.