Szczepienie ochronne realizowane są w Polsce zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO). Kalendarz szczepień co roku jest aktualizowany, a obowiązującą w danym roku wersję kalendarza ogłasza w komunikacie Główny Inspektor Sanitarny. PSO porządkuje kwestie wieku i zakresu wykonywanych szczepień ochronnych, wskazując obowiązkowe szczepienia bezpłatne (realizowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego) oraz zalecane szczepienia odpłatne (nieobowiązkowe). Z czego wynika obowiązek szczepień? Jaka ustawa i które jej artykuły regulują tę kwestię? Kto jest odpowiedzialny za realizację obowiązku szczepienia osób małoletnich?
PSO porządkuje kwestie wieku i zakresu wykonywanych szczepień ochronnych, wskazując obowiązkowe szczepienia bezpłatne (realizowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego) oraz zalecane szczepienia odpłatne (nieobowiązkowe). Z czego wynika obowiązek szczepień? Jaka ustawa i które jej artykuły regulują tę kwestię? Kto jest odpowiedzialny za realizację obowiązku szczepienia osób małoletnich?
Skąd wynika obowiązek szczepień
Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym wynika z mocy prawa. Tę kwestię regulują dokładnie dwa artykuły (art. 5 ust. 1 i art.. 17 ust. 1) ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Jeżeli chodzi o dzieci – odpowiedzialność za wypełnieni e obowiązków wynikających z wyżej wymienionej ustawy i jej konkretnych artykułów ponoszą przedstawiciele ustawowi dziecka, czyli rodzice lub opiekunowie sprawujący prawną pieczę nad nim.
Stacje sanitarno-epidemiologiczne nie mogą wydawać decyzji administracyjnych
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych nie daje żadnych podstaw do wydawania w tym przedmiocie jakichkolwiek decyzji. Rodzice lub opiekunowie osób małoletnich mają ustawowy obowiązek przestrzegania przepisów prawa regulujących sprawę szczepień. Stacje sanitarno – epidemiologiczne mają prawo wysyłania pism przypominających o obowiązku wykonania szczepienia lub szczepień, ale nie są upoważnione do wydawania decyzji administracyjnych (stałyby one w sprzeczności z literą prawa i stanowiły jego rażące naruszenie).
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych zawiera w swojej treści tzw. delegację ustawową dla Głównego Inspektora Sanitarnego, w której zobowiązuje Głównego Inspektora Sanitarnego do ogłaszania w formie komunikatu (zamieszczanego w dzienniku urzędowym ministra zdrowia) Programu Szczepień Ochronnych na dany rok (PSO jest aktualizowane co roku, a jego obowiązująca wersja ogłaszana właśnie w komunikacie, który zawiera szczegółowe informacje na temat stosowania poszczególnych szczepionek). Należy tutaj podkreślić, że ogłoszenie komunikatu i informacje z niego wynikające w żaden sposób nie wpływa na obowiązki rodziców i opiekunów osób małoletnich w zakresie szczepień ochronnych – tę kwestię reguluje ustawa. Zarówno ustawowy obowiązek szczepień, jak i informacje z komunikatu GIS mają charakter przepisów powszechnie obowiązujących i są ogólnodostępne.
Skarga rodziców, którzy sprzeciwili się szczepieniu dziecka
Na przykładzie sprawy: rodzice nieszczepionego dziecka kontra Główny Inspektor Sanitarny, skargi rodziców na sposób działania GIS oraz rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Apelacyjnego w tej sprawie możemy zrozumieć jak w praktyce działa ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzie. Powiatowy inspektor sanitarny wysłał do rodziców nieszczepionego dziecka pismo przypominające o ciążącym na nich obowiązku szczepienia. W piśmie podana była podstawa prawna, czyli art. 5 ust. 1 i art.. 17 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W odpowiedzi na pismo powiatowego inspektora sanitarnego rodzice złożyli podanie, w którym żądali udzielenia im informacji co do obowiązku szczepień ochronnych wynikających z przepisów prawa w związku z Komunikatem Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2016. Powiatowy inspektor sanitarny wyjaśnił w kolejnym piśmie (będącym odpowiedzią na podanie rodziców), że obowiązek szczepień ochronnych wynika ze stosownych ustaw i rozporządzeń, które zostały wskazane również we wcześniejszym piśmie. Po pewnym czasie rodzice nieszczepionego dziecka złożyli skargę na bezczynność powiatowej stacji sanitarno – epidemiologicznej.
Rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego
Naczelny Sąd Administracyjny, po rozpoznaniu sprawy, oddalił skargę rodziców. Stwierdzono, że nie było jakichkolwiek podstaw do uznania, iż organy administracyjny (czyli w tym przypadku powiatowa stacja sanitarno – epidemiologiczna) były bezczynne, bądź działały opieszale. Koronnym argumentem w sprawie był fakt, że złożone przez rodziców nieszczepionego dziecka żądania nie mogły skutkować wydaniem jakichkolwiek decyzji, a samo udzielenie odpowiedzi przez powiatowego inspektora sanitarnego nie miało wypływu na powstanie jakiegoś uprawnienia, obowiązku lub wszczęcia czynności (w tym czynności egzekucyjnych przeciwko rodzicom), który wynikałby z przepisów prawa.
Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że skarżący mają ustawowy obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu (w sytuacji spełnienie określonych warunków), który to obowiązek wynika z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Komunikaty Głównego Inspektora Sanitarnego zawierające informacje na temat Programu Szczepień Ochronnych na dany rok nie mają wpływu na obowiązki rodziców. Ponadto podkreślono, że informacje o szczepieniach są powszechnie dostępne dla ogółu społeczeństwa, a co za tym idzie – stacje sanitarno – epidemiologiczne nie mają prawa ani obowiązku wydawać decyzji administracyjnych w sprawie dzieci, których rodzice lub opiekunowie sprzeciwiają się szczepieniom ochronnym. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 30.01.2018 r., II OSK 2358/17, LEX nr 2451163.